Konfucjusz: "Wynieś dobrych i ucz mniej zdolnych, a dodasz im odwagi"
  • Maria KądzielskaAutor:Maria Kądzielska

Konfucjusz: "Wynieś dobrych i ucz mniej zdolnych, a dodasz im odwagi"

Dodano: 
Konfucjusz
Konfucjusz Źródło: Wikipedia
Czego uczy Konfucjusz o roli władcy? Jakie jest miejsce jednostki w chińskim społeczeństwie? Które elementy konfucjańskiego nauczania obowiązują do dziś?

„Dialogi Konfucjańskie” nie są obowiązkową lekturą w polskim systemie edukacji, a jednak nie zrozumiemy Azji Wschodniej, a w szczególności Chin bez odwołania się do tej starożytnej tradycji. Tak jak Biblia stanowi podwaliny zachodniego obrazu świata, tak konfucjański „Pięcioksiąg” pełni rolę przewodnika po chińskiej duszy. Przez wieki stanowiły wykładnię zasad moralnych i obyczajowych oraz literacki kanon, którego znajomość była wymagana od ludzi wykształconych, w szczególności urzędników państwowych.

W skład Pięcioksięgu wchodzi: „Księga Przemian” (Yijing), „Księga Pieśni” (Shijing), „Księga Rytuałów” (Liji), „Księga Dokumentów” (Shujing), „Kronika Wiosen i Jesieni” (Chunqiu). Oryginalne teksty Pięcioksięgu zostały spalone w III wieku p.n.e. z rozkazu cesarza Shi Huangdi. Odtworzono je na podstawie przekazów ustnych i zachowanych fragmentów w okresie dynastii Han. Dodatkowo Pięcioksiąg jest uzupełniony przez cztery dodatkowe księgi. Są to: „Wielka Nauka” (Daxue), która stanowi wykładnie konfucjańskiej filozofii społecznej wraz z komentarzem, drugą jest „Doktryna środka” (Zhongyong), będąca metafizycznym uzasadnieniem konfucjańskiej filozofii społecznej. Dzieło to łączy główne idee buddyzmu, taoizmu i konfucjanizmu. Trzecia pozycja to Księga Mencjusza (Mengzi), która stanowi podręcznik o sposobach stawania się dojrzałym człowiekiem: cnotliwym, życzliwym i prawym. Czwartą księgą są „Dialogi”, najbardziej znane polskiemu czytelnikowi, funkcjonujące pod tytułem: „Lun Yü”.

Kluczowym pojęciem konfucjanizmu jest moralność (Ren), której głównym postulatem jest „kochać ludzi”. Rozdziela się ona na podgrupy w zależności od relacji: Xiao – miłość dzieci do rodziców, Di – szacunek dla rówieśników, Zhong – lojalność wobec władcy i Li – normy zachowania. Należy podkreślić wymiar praktyczny tej filozofii, który szczególnie wyraźnie zaznacza się w postulacie Li, pełniącego niejako rolę regulacyjną. To zasada przyzwoitości funkcjonująca w życiu społecznym. Li nakazuje z szacunkiem i życzliwością odnosić się do wszystkich ludzi oraz do losu i zdarzeń, które przynosi człowiekowi świat. Co więcej, osiągnięcie przez człowieka stanu Ren jest relatywne względem danego czasu i okoliczności. Związane jest z przestrzeganiem społecznego kodeksu moralnego i obowiązujących obyczajów. Człowiek zatem pozostaje głęboko zakorzeniony w doczesności, od której nie powinien abstrahować. Konfucjusz zdawał sobie sprawę, że obyczaje są zależne od postępu cywilizacyjnego, zatem człowiek nie może się ich kurczowo trzymać, a tym samym hamować rozwój społeczności. Jednocześnie postawą tej filozofii jest przeświadczenie o dobroci natury ludzkiej, która tym samym daje prawo do sprzeciwu wobec zła: niesprawiedliwemu prawu czy władcy. „Nie mieszkaj w państwie, w którym panuje nieporządek. Kiedy wszystko pod słońcem dzieje się zgodnie z wolą niebios, bądź widoczny. Kiedy niezgodne, bądź ukryty”. Pielęgnując w sobie Ren, człowiek staje się lepszy zarówno w życiu prywatnym, jak i publicznym. Konfucjusz głosił, że gdyby wszyscy postępowali zgodnie z Ren, nastąpi ogólna szczęśliwość.

Filozofia ta postuluje program pielęgnowania tradycyjnych „zależności społecznych” (wulun): syna od ojca, żony od męża, młodszego brata od starszego, podwładnego od panującego, przyjaciela do przyjaciela, oraz stworzenia na podstawie zasad ren (humanitarności), yi (sprawiedliwości), li (rytuału, etykiety) oraz hierarchii społecznej, w której każdy zajmowałby z góry określone miejsce, wyznaczające mu formy zachowania. W nauczanie Konfucjusza jest głęboko wpisany szacunek wobec osób starszych. Młodzi ludzie powinni z synowską pobożnością opiekować się ludźmi starszymi oraz zwracać się do nich z prośbą o naukę i radę z uwagi na ich większe życiowe doświadczenie. Starość wiązała się z mądrością i wiedzą. Wartości te zostały wyłożone w „Dialogach konfucjańskich”: „W rodzinnym domu młodzi powinni okazywać synowskie posłuszeństwo, a poza nim – braterską miłość. Winni być rozważni i godni zaufania. Winni kochać wszystkich ludzi, a trzymać się blisko tych spolegliwych. Gdy tego dokonują, pozostałą energie powinni przeznaczyć na naukę literatury”.

W rozumieniu Konfucjusza program zależności społecznych miał prowadzić do realizacji wizji „społeczeństwa współpracującego”, którego wzorem i podstawą jest rodzina. Celem tego modelu było kształtowanie „ludzi szlachetnych” mających pomagać władcom w rządach i w pracy. Na pytanie Chi K’ang Tzŭ urzędnika z państwa Lu o tym, „jak można wpoić ludowi szacunek, lojalność i dostatek”, Konfucjusz odpowiedział: „Urzęduj dostojnie, a znajdziesz szacunek, z synowskim posłuszeństwem i współczuciem, a doświadczysz lojalności. Wynieś dobrych i ucz mniej zdolnych, a dodasz im odwagi”. Lustrem opisanych zależności społecznych miałyby być również zależności władzy. Taka relacja, jaka panuje między synem a ojcem, powinna panować również między władcą a ludem, a we współczesnym rozumieniu miedzy rządem a społeczeństwem. Tam gdzie dotarło oddziaływanie filozofii Konfucjusza, przywódcy niezmiennie funkcjonowali w relacji ojcowskiej wobec swoich podanych, co oznacza, że posługiwali się polityką wychowywania społeczeństwa.

Te elementy konfucjańskiego nauczania najsilniej przetrwały próbę czasu. Wartości takie jak znaczenie właściwego zachowania, szacunek dla edukacji, wytrwałość w obliczu trudności, pracowitości i samodoskonalenia są kultywowane niezmiennie do dziś. Stanowią one podstawę kodeksu obyczajowego w społeczeństwach Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej.

Źródło: DoRzeczy.pl
Czytaj także