Najbardziej znana, spośród wszystkich napadów na pociągi dokonywanych przez PPS, jest akcja pod Bezdanami, z tego względu, że wziął w niej udział sam Józef Piłsudski, a oprócz niego jeszcze trzech przyszłych premierów. Jednak PPS może pochwalić się także innymi udanymi napadami – w Sławkowie i Rogowie. Kto i dlaczego organizował akcje?
Rogów
Napad pod Rogowem (woj. łódzkie) był pomysłem Józefa Montwiłła-Mireckiego ps. „Grzegorz”, który nadzorował przebieg przedsięwzięcia. Zaplanowano przejąć pociąg z konwojem pocztowym przewożącym papiery wartościowe i pieniądze. Akcja miała miejsce 8 listopada 1906 roku. Zaangażowanych w nią było 48 osób podzielonych na 8 oddziałów (co ciekawe, większość z nich pracowała w łódzkich tkalniach). Każdy otrzymał inne zadanie – należało przejąć lokomotywę, zrzucić bombę na wagon, gdzie jechała ochrona pociągu, aby ją unieszkodliwić, zająć budynek dworca, aby nikt niepożądany nie wszedł na teren stacji oraz zająć wagon przewożący pocztę.
Wszystko zaczęło się około godziny 20.00. Stację zajęto dość szybko wywieszając czerwoną flagę PPS. Jeszcze sprawniej udało się zająć pociąg – ochrona pociągu zupełnie nie spodziewała się ataku. Zgodnie z planem, do pociągu wrzucono dynamit, przy okazji raniąc kilka osób. Po wejściu do środka zdobyto ponad 30 tysięcy rubli. Żaden z członków PPS nie ucierpiał i wszystkim udało się zbiec. Pomimo poszukiwań, władze carskie nikogo nie złapały. Akcja w Rogowie była jedną z największych akcji bojowych PPS.
Sławków
Akcja w Sławkowie (woj. śląskie), choć mało znana, była także w pewnym stopniu wyjątkowa, bowiem brał w niej udział Tomasz Arciszewski, późniejszy premier. W Sławkowie zaplanowano przejąć znajdującą się w pociągu przejeżdżającym przez miasto, kasę kolejową. Akcją dowodził Arciszewski. Wybrał on do pomocy szóstkę mężczyzn, tzw. „szóstkę z Niemców” - ze wsi leżącej niedaleko Sławkowa. Akcja rozpoczęła się 12 sierpnia 1907 roku.
Grupa z Arciszewskim na czele ruszyła w stronę stojącego na stacji pociągu. Podłożono pod niego bombę, a gdy wybuchła, wywiązała się walka z nadbiegającymi rosyjskimi żołnierzami. Ludziom Arciszewskiego udało się ich odeprzeć, po czym szybko skierowali się do lokomotywy, którą odczepili i, wywiesiwszy czerwoną flagę, odjechali nią. Udało się zrabować 14 tysięcy rubli.
Bezdany
Najbardziej znana akcja pod Bezdanami miała miejsce 26 września 1908 roku. Wzięli w niej udział m.in. Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor i Tomasz Arciszewski – wszyscy w przyszłości sprawowali urząd Prezesa Rady Ministrów. W przygotowaniach do akcji brała zaś udział przyszła żona Piłsudskiego, Aleksandra Szczerbińska oraz żona Aleksandra Prystora, Janina Prystorowa.
Atak miał miejsce na stacji Bezdany niedaleko Wilna. W stronę pociągu rzucono dwie bomby i szybko opanowano wagon pocztowy. W czasie walk w wyniku wybuchu ładunku, zginął 1 żołnierz carski, a 5 odniosło rany. Członkowie PPS nie ponieśli żadnych strat. Po zdobyciu wagonu pieniądze zapakowano w worki, po czym wszyscy rozjechali się w różne strony. Zdobyto aż 200 tysięcy rubli, z których większość przeznaczono na utworzenie Związku Walki Czynnej.
Niedługo później, władze rosyjskie aresztowały jednego z uczestników napadu w Bezdnach, Jana Fijałkowskiego. Dzięki jego zeznaniom udało się Rosjanom dotrzeć także do kilku innych osób związanych z akcją: Czesława Świrskiego, Czesława Zakrzewskiego i Cezarynęy Kozakiewiczówny. We wrześniu 1909 roku Fijałkowski, Świrski i Zakrzewski zostali skazani na karę śmierci, którą zamieniono na dożywotnią katorgę. Karę skrócono w lutym 1917 roku, kiedy nowe władze ogłosiły amnestię.
Czytaj też:
Józef Piłsudski napada na pociąg. Akcja pod BezdanamiCzytaj też:
Największa tajemnica II RP. Co stało się z generałem Zagórskim?