Polska Akademia Nauk. Komuniści zlikwidowali PAU i powołali PAN

Polska Akademia Nauk. Komuniści zlikwidowali PAU i powołali PAN

Dodano: 
Pałac Staszica w Warszawie, siedziba kilku instytutów I Wydziału PAN, Warszawa
Pałac Staszica w Warszawie, siedziba kilku instytutów I Wydziału PAN, Warszawa Źródło: Wikimedia Commons / Adrian Grycuk, CC 3.0
30 października 1951 roku powołano do życia Polską Akademię Nauk. Utworzenie PAN wiązało się z likwidacją Polskiej Akademii Umiejętności i przejęciem wszystkich jej majątków.

Polska Akademia Nauk (PAN) nie jest pierwszą instytucją w Polsce o takim charakterze. W roku 1872 powstała bowiem na ziemiach polskich Polska Akademia Umiejętności (PAU) przekształcona z Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Jej działalność zainaugurowano 7 maja 1873 roku.

Polska Akademia Umiejętności

PAU podzielona była na cztery wydziały: filologiczny, historyczno-filozoficzny, matematyczno-przyrodniczy i lekarski. Do początku lat 50. PAU liczyła 676 członków krajowych i 264 zagranicznych. Polska Akademia Umiejętności zajmowała się prowadzeniem badań naukowych w zakresie różnych dyscyplin oraz prowadziła działalność wydawniczą. Członkowie PAU spotykali się co roku na posiedzeniach wydziałów.

Z inicjatywy PAU wydano m.in. czterotomową encyklopedię ogólną pt. „Encyklopedia podręczna ilustrowana” oraz 25-tomową „Encyklopedię polską” redagowaną przez członków oraz współpracowników PAU.

Działalność PAU była możliwa dzięki dotacjom państwowym, ale także, w dużej mierze, dzięki darowiznom. Na potrzeby PAU przekazywano nawet bardzo pokaźne darowizny, jak nieruchomości oraz grunty. Takie wsparcie przekazał m.in. Paweł Tyszkowski, Władysław Józef Fedorowicz i arcyksiążę Karol Stefan Habsburg. Dzięki tym nadaniom, PAU utworzyła m.in. rezerwat przyrody o powierzchni ponad 642 hektarów na stokach Babiej Góry w Beskidzie Żywieckim. Rezerwat ten stał się zalążkiem przyszłego Babiogórskiego Parku Narodowego.

Gmach Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie

Polska Akademia Umiejętności miała status stowarzyszenia wyższej użyteczności publicznej, ale z racji posiadanych majątków płaciła „normalne” podatki. Nawet mimo to, nie była to instytucja wygodna dla komunistów, którzy przejęli władzę w Polsce po 1945 roku.

Wobec PAU zaczęto stosować różne restrykcje. Cenzurowano wydawnictwa, zabraniano naukowcom wyjazdów zagranicznych oraz kontaktów ze środowiskiem naukowym zagranicą, stosowano też kary pieniężne.

Polska Akademia Nauk

Utworzenie Polskiej Akademii Nauk było związane z postanowieniami, które zapadły na I Kongresie Nauki Polskiej w roku 1951 i połączone były z likwidacją Polskiej Akademii Umiejętności oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

30 października 1951 roku powołano do życia Polską Akademię Nauk. Tym samym wszystkie majątki, a także wydawnictwa, zbiory i pamiątki, jakie posiadała PAU zostały jej odebrane i przekazane na rzecz PAN.

PAU została reaktywowana dopiero w roku 1989 po zmianach ustrojowych w Polsce. Od 2018 roku prezesem Polskiej Akademii Umiejętności jest Jan Ostrowski.

W czasach PRL Polska Akademia Nauk była całkowicie uzależniona od władz. Komuniści chcieli sprawować kontrolę nad polskim środowiskiem naukowym i akademickim, mieć wpływ na to, jakie badania są prowadzone i w jaki sposób przekazuje się wiedzę studentom.

Sytuacja PAN zmieniła się dopiero po 1989 roku, kiedy, choć wciąż jako instytucja państwowa, mogła cieszyć się niezależnością i prowadzić swobodne badania. PAN integruje środowiska badaczy w Polsce, którzy wspólnie debatują nad najważniejszymi aspektami prowadzenia badań, a także prowadzą współpracę z zagranicą. Obecnym prezesem PAN jest Jerzy Duszyński.

Czytaj też:
Pamięci dzieci poległych w II wojnie światowej. Na pomoc potrzebującym. Centrum Zdrowia Dziecka
Czytaj też:
CERN i Wielki Zderzacz Hadronów spod Genewy

Źródło: DoRzeczy.pl