W ostatnich latach wiedza o gatunku Homo neanderthalensis znacząco się poszerzyła. Choć na wiele pytań wciąż trudno znaleźć odpowiedź, to i tak możemy mówić o pewnej rewolucji w postrzeganiu człowieka neandertalskiego.
Przez dziesięciolecia neandertalczycy traktowani byli raczej jako bliżsi krewni zwierząt, niż Homo sapiens. Pogląd ten zaczął się odwracać w ostatnich latach. Okazuje się, że potrafili znacznie więcej, niż kiedyś sądzono.
Neandertalczycy. Kim byli? Co potrafili?
Neandertalczycy mierzyli od 155 do około 165 centymetrów wzrostu (choć zdarzały się tez osobniki znacznie wyższe) oraz ważyli około 55-90 kilogramów. Najprawdopodobniej posługiwali się mową, o czym świadczy kość gnykowa znaleziona w 1983 roku. Do tamtej pory sądzono, że neandertalczycy nie potrafili mówić.
Neandertalczyk ewoluował najpewniej z Homo heidelbergensis w środkowym plejstocenie. Dokładne lata są oczywiście nieznane i bardzo trudne do ustalenia, ale przypuszcza się, że było to około 400-350 tysięcy lat temu. Homo neanderthalensis zamieszkiwali niemal całą Europę za wyjątkiem Skandynawii. W 1938 roku dowiedziono, że zamieszkiwali także wysokie góry, co wcześniej było tezą odrzucaną. Około 40-30 tysięcy lat temu gatunek ten zaczął wymierać. Badacze wciąż spierają się, co było przyczyną zniknięcia neandertalczyków z naszej planety.
Nicholas R. Longrich, wykładający biologię ewolucyjną na uniwersytecie w angielskim Bath zauważa, że Homo neanderthalensis prezentowali zbieżny zestaw zachowań do Homo sapiens. Neanderatalczycy bowiem grzali się i jedli przy ogniskach, urządzali pochówki swoich zmarłych, potrafili wytwarzać odzież, robili biżuterię z muszli i zębów zwierząt, mieli swoje dzieła sztuki, a nawet kamienne kapliczki.
„Uważa się, że technologia neandertalska była dość wyrafinowana. Obejmuje to np:
– produkcję krzemiennych narzędzi w typie Mousterian
– zdolność rozpalania ognia,
– budowania palenisk jaskiniowych,
– tworzenia kleju z kory brzozowej,
– wytwarzania przynajmniej prostych ubrań podobnych do koców i poncho,
– żeglugę po Morzu Śródziemnym,
– wykorzystywanie roślin leczniczych,
– leczenie ciężkich obrażeń,
– zdolności przechowywania żywności i znajomości takich technik jak pieczenie, gotowanie, wędzenie”. (archeologia.com.pl)
Niedawne wykopaliska udowodniły ponadto, że Homo neanderthalensis potrafili prawdopodobnie myśleć abstrakcyjnie i tworzyć proste przedmioty, które miały dla nich wartość estetyczną. Coś, co nazwać moglibyśmy „sztuką” znaleziono niedawno w jaskini w górach Harz na terenie Niemiec. Odkopany artefakt to fragment kości jelenia, która została uformowana i specyficznie ponacinania. Badania wykazały, że zanim pradawny neandertalczyk przystąpił do nacinania kości, najpierw ją ugotował, a więc w przygotowanie przedmiotu włożył sporo trudu.
„Do tej pory znaliśmy tylko minimalistyczne, bardzo proste motywy i odbicia dłoni pozostawione przez naszych wymarłych kuzynów na ścianach kilku jaskiń w Hiszpanii. Antropolodzy i archeolodzy nie byli w stanie określić, czy te malowidła można uznać za sztukę, czy raczej należy potraktować jako praktyczne narzędzia – instrukcje, mapy albo podpisy. Rzeźba znaleziona w górach Harz może rzucić nowe światło na naszą dotychczasową wiedzę o neandertalczykach”. (focus.pl)
Urodzeni wojownicy w końcu przegrali
Neandertalczycy byli świetnymi łowcami, stali na szczycie drabiny pokarmowej, choć czasami rywalizowali być może o pokarm z największymi drapieżnikami (jak niedźwiedzie czy lwy jaskiniowe), a przynajmniej musieli się z nimi liczyć.
Homo neanderthalensis polowali w grupach. Potrafili powalić nawet ogromne zwierzęta, takie jak jelenie, łosie, bizony, a nawet mamuty. Neandertalczycy walczyli jednak nie tylko o pokarm… Badania archeologiczne wykazały, że do walk dochodziło często także pomiędzy nimi. W grobach neandertalczyków odnajduje się bowiem pogruchotane maczugą czaszki lub uszkodzone kości przedramienia, które popękały na skutek silnych ciosów jakimś narzędziem. W jednym z nagrobków znaleziono także szczątki, które nabite były na włócznię. Takie obrażenia nie wskazują na to, że doszło do nich podczas polowania, a raczej podczas międzyplemiennych konfliktów.
Tu dochodzimy do możliwej przyczyny wyginięcia Homo neanderthalensis.
Do tej pory sądzono, że neandertalczycy wyginęli krótko po zetknięciu z Homo sapiens, którzy byli dużo lepiej rozwinięci. Nowe badania, przeprowadzone w jaskini Grotte Mandrin w Dolinie Rodanu (południowa Francja) wykazały jednak, że neandertalczycy i przodkowie współczesnego człowieka mogli współegzystować w Europie nawet przez 10 tysięcy lat.
Na początku tego roku badacze z Uniwersytetu w Tuluzie w czasopiśmie „Science Advances” opublikowali wyniki swoich badań. Udowodnili oni, że Homo sapiens przybyli z Afryki do Europy około 12 tysięcy lat wcześniej, niż do niedawno sądzono.
„Szef zespołu badawczego, który dokonał tych odkryć - prof. Ludovic Slimak z Uniwersytetu w Tuluzie - był zdumiony, gdy dowiedział się, że znaleziska dowodzą istnienia tak wczesnej osady ludzkiej.
– Jesteśmy teraz w stanie wykazać, że homo sapiens przybył 12 tysięcy lat wcześniej, niż zakładaliśmy – podkreślał. Populacja ta została później zastąpiona przez neandertalczyków. A to dosłownie każe przepisać na nowo wszystkie nasze książki do historii”. (Polskie Radio)
Rywalizacja pomiędzy Homo neanderthalensis a Homo sapiens nie przebiegała w zupełnie jednoznaczny sposób. Raz przewagę mieli przodkowie człowieka, a innym razem neandertalczycy. Część badaczy sugeruje, że ostatecznie do zdobycia przewagi przez Homo sapiens przyczyniły się bardziej zaawansowane rodzaje broni. Homo sapiens nauczyli się prawdopodobnie wytwarzać groty, które zatykano na strzały. Być może to właśnie łuki, po tysiącach lat rywalizacji, doprowadziły do pokonania neandertalczyków.
Umiejętność wytworzenia strzał i łuków była konsekwencją lepiej rozwiniętego mózgu u Homo sapiens. To także sprawiło, że przodkowie ludzi zaczęli tworzyć większe, lepiej zorganizowane grupy i porozumiewali się za pomocą bardziej wyrafinowanego języka.
Czy Homo neanderthalensis przetrwali do czasów współczesnych? Czy dzisiejszy człowiek ma cokolwiek wspólnego z neandertalczykiem? Badania z roku 2010 wskazują, że niektórzy żyjący dzisiaj ludzie mają niewielką ilość neandertalskiego DNA, co świadczy o tym, że oba gatunki krzyżowały się ze sobą przed tysiącami lat.
Czytaj też:
Mózg z Heslington sprzed 2600 lat. Wyjątkowa ciekawostka archeologicznaCzytaj też:
Oman. Polscy archeolodzy odnaleźli grę planszową mającą 4 tysiące lat