Ministranci w liturgii. Jaka jest ich rola i skąd wywodzi się ich posługa?

Ministrant pochodzi od łacińskiego słowa ministrare i oznacza "służyć", "pomagać". Ministrant jest więc niejako sługą. W czasie obrzędów liturgicznych ministrant spełnia posługę pomocniczą jako sługa, nie księdza, lecz Chrystusa. Posługując kapłanowi przy ołtarzu oraz ludowi Bożemu, służy samemu Bogu.

Mi­ni­strant jest pomocnikiem, ponieważpomaga w spra­wo­wa­niu Mszy świę­tej o­raz innych nabożeństw li­tur­gi­cznych. Mi­ni­strant jest także tym, który niesie znaki. Po­da­je przecież określone przedmioty, któ­re dla li­tur­gii są niezbędne i mają szcze­gól­ne znaczenie. Dlatego też mi­ni­strant powinien sam być znakiem. To oznacza, żeswoją postawą powinien wskazywać jak na­le­ży przeżywać liturgię. Poprzez swoją służbę mi­ni­strant pokazuje, że każde nabożeństwo liturgiczne spra­wo­wa­ne w koś­cie­le, to nie jest tyl­ko sprawa ka­pła­na, ale wszys­tkich wier­nych. Dodatkowo swoim zachowanie mi­ni­strant powinien jak najgodniej reprezentować Koś­ciół tak­że po­za nabożeństwami, czyli ukazywać innym ludziom drogę do Chrys­tu­sa.

Skąd się wzięli ministranci?

Początki służby ołtarza widoczne są już w narodzie wybranym. Wybranymi do służby w świątyniach byli tylko mężczyźni – potomkowie Lewiego. Pomagali oni kapłanom z rodu Aarona, kiedy składano ofiary. O sługach ołtarza można przeczytać także w Nowym Testamencie. W Ewangelii św. Łukasza jest opis sytuacji, w której Jezus, po przeczytaniu Księgi Izajasza w synagodze, zwinął ją i podał słudze (Łk 4, 18-20). Jest też inny fragment. W tekście o rozmnożeniu ryb i chleba pojawia się chłopiec, który miał pięć chlebów i dwie ryby. To dzięki nim Jezus dokonał cudu (J 6, 8-9). Chłopiec ten jest nazywany w tradycji "paraministrantem", ponieważ przyniósł pierwsze dary ofiarne. Inny opis wskazuje na św. Piotra i św. Jana, którzy stali się ministrantami, przygotowując Ostatnią Wieczerzę z polecenia samego Jezusa.

Wraz z rozwojem chrześcijaństwa Apostołowie potrzebowali pomocy do posługiwania wiernym. Wybrali więc siedmiu pomocników, których nazwali diakonami, czyli sługami. Pełnili funkcje liturgiczne razem z biskupami i prezbiterami. Z czasem było ich coraz więcej. Na potrzeby liturgii papież Korneliusz ustanowił kleryków niższych święceń: subdiakonów, akolitów, lektorów i ostiariuszy.

Przygotowanie do służby ołtarza

W dokumentach Stolicy Apostolskiej po raz pierwszy o ministrantach wspomniano w encyklice Mediator Dei papieża Piusa XII z roku 1947. Ojciec Święty podkreślił, że do służby powinni być wybierani porządni i dobrze wychowani chłopcy z wszelkich warstw społecznych. Kandydaci na ministrantów powinni chcieć służyć do Mszy Św. prawidłowo, pięknie i gorliwie, a przede wszystkim z własnej woli (MD 39). Jednak oficjalne miejsce w zgromadzeniu daje służbie ołtarza Konstytucja o Liturgii.

Pierwszym Krajowym Duszpasterzem Ministrantów był ks. Jan Wurcel. W 1967 roku misję tą podjął Sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki. Odegrał on szczególną rolę w dziele formacji służby liturgicznej.

Zaleca się, by przed przystąpieniem do posługi ministranci byli objęci odpowiednią formacją, zgodnie z "Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej". Ministranci powinni również otrzymać błogosławieństwo do pełnienia swojej funkcji, zgodnie z księgą "Obrzędy błogosławieństw służby liturgicznej".

Strój liturgiczny ministranta

Każda diecezja i parafia może samodzielnie regulować zasady dotyczące ubioru członków Liturgicznej Służby Ołtarza. Warto jednak zauważyć, że strój ministranta został jasno określony w "Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego" – dokumencie, który reguluje sposoby odprawiania mszy w zwyczajnej formie rytu rzymskiego w Kościele katolickim. "Szatą liturgiczną wspólną dla wszystkich szafarzy wyświęconych i ustanowionych jakiegokolwiek stopnia jest alba przepasana na biodrach paskiem (cingulum), chyba że jest uszyta w taki sposób, że przylega do ciała bez paska. Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed przywdzianiem alby należy nałożyć humerał. Akolici, lektorzy oraz inni świeccy usługujący mogą ubierać się w albę albo w inną szatę prawnie zatwierdzoną dla danego kraju przez Konferencję Episkopatu" – czytamy w dokumencie.

Najdłużej znanym strojem liturgicznym ministranta jest: sutanela (suknia, zakładana w pasie lub sutanna w odpowiednim kolorze liturgicznym), komża i do tego kołnierzyk (pelerynka zakładana wokół szyi i na ramiona na komżę). Strój ministranta może różnić się w zależności od jego stopnia zaawansowania w służbie.

Jakie zadania ma ministrant?

Przed pełnieniem posługi przy ołtarzu jest okres kandydatury. Kandydat na ministranta uczy się, jednak do czasu przyjęcia do grona ministrantów poprzez uroczyste błogosławieństwo, nie może wykonywać żadnych posług liturgicznych. Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej wskazuje jednak na wyjątki od tej reguły: "jeśli (...) prowadzący formację uznają za słuszne, mogą te osoby (kandydatów – red.) dopuścić do pełnienia niektórych funkcji w czasie Mszy świętej w ciągu tygodnia". Warto tutaj podkreślić, że taka sytuacja nie powinna zaistnieć podczas Mszy św. w niedziele lub uroczystości.

Okres kandydatury nie jest określony przez przepisy kanoniczne. Określa go proboszcz lub opiekun Liturgicznej Służby Ołtarza. Czas ten powinien być na tyle długi, aby kandydat poznał wszystkie elementy służby przy ołtarzu. W niektórych parafiach okres kandydatury dzieli się na stopnie aspiranta i kandydata.

Choralista

Główną funkcją choralisty jest odpowiadanie na wezwania kapłana podczas Mszy świętej (także śpiewem – stąd nazwa choralista). W czasie sprawowania liturgii choralista wykonuje jeszcze drugą funkcję – daje sygnały dzwonkami i gongiem (np. przed procesją wejścia, czy podczas ukazania Hostii oraz kielicha z Krwią Pańską).

Ministrant ołtarza

Zazwyczaj podczas liturgii jest dwóch ministrantów ołtarza. W procesji wejścia ministrant ołtarza idzie za choralistami. Zadaniem ministranta ołtarza jest przygotowanie naczyń liturgicznych, ołtarza do liturgii eucharystycznej, pomoc w odebraniu darów ofiarnych, podawanie celebransowi ampułek z wodą i winem, posługa przy obrzędzie lavabo, posługa przy patenie podczas Komunii Świętej, a także posługa przy oczyszczeniu naczyń liturgicznych.

Ministrant krzyża

Ministrant krzyża, inaczej krucyferariusz, niesie krzyż w procesji. W czasie Mszy św. pełni posługę jedynie w procesji wejścia i wyjścia. Idzie za ministrantami kadzidła. Swoją funkcję może pełnić również w czasie obrzędów nadzwyczajnych i innych procesji.

Ministrant światła

Zadaniem ministranta światła, inaczej ceroferariusza podczas liturgii jest niesienie świecy lub pochodni. Pełnią oni swoją funkcję podczas procesji wejścia, w procesji z Ewangeliarzem i podczas odczytywania Ewangelii oraz w procesji wyjścia.

Ministrant kadzidła

Ministranci kadzidła to nawikulariusz i turyferariusz. Odpowiadają oniza kadzidło podczas liturgii. Turyferariusz idzie zawsze po prawej stronie, niesie kadzielnicę. Nawikulariusz zaś idzie po lewej stronie i niesie nawikułę, czyli łódkę. Ministranci kadzidła pełnią swoje zadania podczas obrzędów wstępnych (okadzenie ołtarza), odczytania Ewangelii, przygotowania darów, przeistoczenia, a także podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu.

Ministrant księgi

Zadaniem ministranta księgi jest odpowiedzialność za wszystkie księgi, używane podczas Mszy św. i nabożeństw. Obowiązkiem ministranta księgi jest również przygotowanie tekstów modlitwy powszechnej, przygotowanie czytań mszalnych w lekcjonarzu, przygotowanie odpowiednich tekstów w mszale, czy podtrzymywanie mszału przed celebransem przy miejscu przewodniczenia, a także usługiwanie celebransowi przy mszale położonym na ołtarzu.

Ministrant słowa Bożego

Ministrant słowa Bożego jest tzw. "lektorem promowanym". Pełni funkcję lektora, do której powinien zostać pobłogosławiony przez opiekuna służby liturgicznej, proboszcza, dziekana lub zaproszonego biskupa. Zadaniem ministranta słowa Bożego jest odczytywanie Słowa Bożego, ale wezwań modlitwy powszechnej, czy komentarzy mszalnych. Może również wykonywać psalmy responsoryjne.

Psałterzysta

Zadaniem psałterzysty jest wykonanie podczas liturgii psalmu responsoryjnego.

Ceremoniarz

Ceremoniarz odpowiada za przygotowanie liturgii i jej poprawny przebieg. Powinien odznaczać się dużą wiedzą na temat przepisów liturgicznych. Często jako element stroju liturgicznego nosi krzyż ceremoniarski, nakładany uroczyście przez biskupa. Do jego zadań należy m.in. przeprowadzenie próby liturgii, czuwanie nad przebiegiem liturgii, obsługa mikrofonu, czy interweniowanie w nietypowych sytuacjach, które zakłócają normalny przebieg liturgii.

Patroni ministrantów

Święty Tarsycjusz

Święty Tarsycjusz to młody Rzymianin, akolita, który należał do otoczenia papieża Stefana I. Podczas jednych z najkrwawszych prześladowań chrześcijan, za panowania cesarza Decjusza, Tarsycjusz – chłopiec liczący około dziesięciu lat – okazał gotowość pójścia do więzienia z Chrystusem Eucharystycznym, mimo że wiedział, że grozi mu za to aresztowanie.

Pewnego razu, kiedy szedł z Najświętszym Sakramentem w kierunku więzienia, został napadnięty przez grupę pogańskich rówieśników. Chcieli dowiedzieć się, co Tarsycjusz niesie z taką troską. Usiłowali zmusić go biciem i obrzucaniem kamieniami, aby pokazał im co niesie. Choć w jego obronie stanął jeden z rzymskich żołnierzy, chłopca nie dało się już uratować. Zmarł wkrótce z powodu ran odniesionych w obronie Chrystusa Eucharystycznego. Ciało "Męczennika Eucharystii" zostało pochowane w katakumbach świętego Kaliksta. W 1675 roku relikwie św. Tarsycjusza zostały przeniesione do kaplicy przy bazylice św. Dominika w Neapolu. Wspomnienie św. Tarsycjusza obchodzone jest 15 sierpnia.

Św. Dominik Savio

Dominik urodził się w XIX wieku w Piemoncie. Mając 12 lat spotkał św. Jana Bosco, który przyjął go do swego Oratorium w Turynie, a z którym łączyła go potem szczególna duchowa więź. Trzy lata później Dominik umarł. Mimo bardzo młodego wieku, w swojej codzienności, przebywając z rówieśnikami, osiągnął świętość. "Tu, na ziemi, świętość polega na tym, aby stale być radosnym i wiernie wypełniać nasze obowiązki" – pisał św. Dominik w liście do przyjaciela.

Dominik Savio został beatyfikowany w 1950 roku, a jego kanonizacja miała miejsce 4 lata później. Relikwie świętego znajdują się w Turynie w bazylice Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych w pobliżu relikwii św. Jana Bosko. Wspomnienie św. Dominika Savio obchodzone jest w Kościele katolickim 5 maja.

Święty Jan Berchmans

Jan Berchmans urodził się w 1599 roku w Diest, w Holandii. Jan był bardzo pobożny. "Najczęściej można było go widzieć w kościele, a najrzadziej na ulicy" – mawiał jego nauczyciel. Powołanie do stanu duchownego odczuwał od wczesnych lat młodości, jednak warunki materialne rodziny. Potrzebne ku temu wykształcenie zdobył dzięki opiece różnych kapłanów i własnej pracy. Uczył się w kolegium jezuickim w Mechlin, a następnie wstąpił do nowicjatu jezuitów. W 1618 roku Jana wysłano na studia do Rzymu.
W czasie studiów w Rzymie ciężko zachorował. Na łożu śmierci trzymał różaniec w ręku, krzyż i reguły zakonne. Zmarł 13 sierpnia 1621 roku w wieku 22 lat. Jan Berchmans był wzorem w zachowaniu reguły zakonnej. W Kościele wspomnienie świętego Jana Berchmansa obchodzimy 13 sierpnia.

Święty Alojzy Gonzaga

Alojzy Gonzaga urodził się w Castiglone w diecezji Brescii 9 marca 1568 roku. Od najmłodszych lat Alojzy poświęcił się sercem i duszą służbie swemu Stwórcy. Cechowała go prawdziwie anielska niewinność, a zarazem heroiczna skłonność do pokuty. Mając czternaście lat pojechał ze swoim ojcem do Hiszpanii. Ojciec Alojzego był członkiem orszaku cesarzowej Marii Austriaczki, żony Maksymiliana II. Filip II uczynił wówczas Alojzego giermkiem księcia Jakuba, swego starszego brata. Mimo próżności dworu chłopak zachował swą czystość.

Po powrocie do Włoch w 1584 roku Alojzy wyraził chęć wstąpienia do Towarzystwa Jezusowego. Nowicjat w Rzymie rozpoczął w 1585 roku. Śluby zakonne złożył 20 listopada 1587 roku, a niedługo potem przyjął niższe święcenia. Podczas epidemii w Rzymie w 1591 roku zachorował i zmarł. Jego ostatnie dni były wiernym odzwierciedleniem krótkiego życia. Zmarł 21 czerwca 1591 roku, mając 24 lata. W 1605 roku papież Paweł V ogłosił go błogosławionym. Natomiast kanonizował go papież Benedykt XIII w 1726 roku.

Święty Stanisław Kostka

Stanisław Kostka, urodził się w 1550 roku w Rostkowie na Mazowszu. W wieku 14 lat, Stanisław razem ze starszym bratem został wysłany do szkół jezuickich w Wiedniu. Uczniowie ojców jezuitów uczestniczyli w codziennej Mszy św., codziennej wspólnej modlitwie, comiesięcznej spowiedzi i Komunii św. Stanisław na początku miał trudności z nauką, ale przez swoją pracowitość stał się jednym z lepszych uczniów. W 1565 roku ciężko zachorował, ale został uzdrowiony, co sam Stanisław przypisywał Matce Bożej, do której miał szczególne nabożeństwo.

Po pewnym czasie Stanisław postanowił zostać zakonnikiem. Nie uzyskał jednak zgody rodziców, która była konieczna, ponieważ Stanisław był niepełnoletni. W sierpniu 1567 roku, pieszo i w przebraniu, uciekł z Wiednia. Dotarł do Dyllingi w Bawarii i zgłosił się do zgromadzenia ojców jezuitów. Stamtąd wysłano go do Rzymu, gdzie przyjęto go do nowicjatu. Mając 18 lat złożył śluby zakonne. Zmarł w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w 1568 roku. Wcześniej przepowiedział swoją śmierć. Stanisław został beatyfikowany w 1670 roku, a już w 1726 papież Benedykt XIII kanonizował nowego świętego. Święto św. Stanisława Kostki jest obchodzone w dniu 18 września.

Zasady i kodeks ministranta

X przykazań ministranta

1. Ministrant kocha Boga i dla Jego chwały wzorowo spełnia swoje obowiązki.
2. Ministrant służy Chrystusowi w ludziach.
3. Ministrant zwalcza swoje wady i pracuje nad swoim charakterem.
4. Ministrant rozwija w sobie życie Boże.
5. Ministrant poznaje liturgię i żyje nią.
6. Ministrant wznosi wszędzie prawdziwą radość.
7. Ministrant przeżywa Boga w przyrodzie.
8. Ministrant zdobywa kolegów w pracy i zabawie dla Chrystusa.
9. Ministrant jest pilny i sumienny w nauce i pracy zawodowej.
10. Ministrant modli się za Ojczyznę i służy jej rzetelną pracą.

Zasady według św. Jana Berchmansa

1. Serce moje jedynie bezpiecznym żyć może, gdy wytrwa w szczerej, dziecięcej miłości ku Matce Bożej.
2. Mało mówić, dużo czynić.
3. Wielce sobie ważyć drobne sprawy.
4. Jeśli nie dojdę do świętości za młodu, nigdy nie będę świętym.
5. Myśl, żebyś Panu Bogu się podobał, a Pan Bóg o tobie myśleć będzie.
6. Sumiennie dopilnuję punktualnego rannego wstawania.
7. Kto nie docenia modlitwy, nie wytrwa w pobożności.
8. Wszystko, co czynisz, czyń z wielką starannością.
9. Cierpliwość koroną wszelkich cnót.
10. Nie czyń nigdy tego, co Ci się w drugich nie podoba; ale to, co się w nich podoba.

Modlitwa ministranta

Modlitwa ministranta przed służeniem

Oto za chwilę przystąpię do ołtarza Bożego, do Boga, który rozwesela młodość moją. Do świętej przystępuję służby. Chcę ją dobrze pełnić. Proszę Cię, Panie Jezu, o łaskę skupienia, by myśli moje były przy tobie, by oczy moje były zwrócone na ołtarz, a serce moje oddane tylko tobie. Amen.

Modlitwa ministranta po służeniu

Boże, którego dobroć powołała mnie do Twej służby, spraw, bym uświęcony uczestnictwem w Twych tajemnicach, przez dzień dzisiejszy i całe me życie, szedł tylko drogą zbawienia. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.

Modlitwa ministranta

Panie Jezu Chryste, Ty wezwałeś mnie,
abym szedł za Tobą drogą do Ojca.
Chcę iść z Tobą, chcę żyć z Ciebie.
Bądź światłem, które mnie oświeca.
Bądź moim Mistrzem, którego kocham,
i za którym idę.

Wyryj głęboko w moim sercu słowo Twoje.
Naucz mnie patrzeć na Twój przykład.
Napełnij mnie Twoim życiem, abym uwielbiał Ojca
i służył braciom tak, jak Ty nakazałeś.
Wybaw mnie od grzechu.

Przełam we mnie to, co się Tobie opiera.
Daj mi Ducha Twego i dozwól,
aby obietnica Twoja wypełniła się we mnie.
Chcę żyć przez Ciebie, z Tobą i w Tobie – 
w miłości Ducha Świętego ku chwale Ojca.

Maryjo, Matko Kościoła, Królowo świata,
bądź mi Matką na drogach mojego życia.
Wyjednaj mi Matko pięknej miłości
Ducha miłości, co nigdy nie ustaje,
Ducha mądrości Krzyża,
co wiedzie do Zmartwychwstania.

Święty Janie Berchmansi,
Apostole całkowitego oddania się Bogu i bliźnim
na wzór Maryi – módl się za mną.

Hymn ministrantów

Króluj nam Chryste, zawsze i wszędzie
to nasze rycerskie hasło.
Ono nas zawsze prowadzić będzie
i świecić jak słońce jasno.

Naprzód przebojem młodzi rycerze
Do walki z grzechem swej duszy
Wodzem nam Jezus w Hostii ukryty
Z nim w bój nasz zastęp wyruszy.

Pójdziemy naprzód, naprzód radośnie
Podnosząc w górę swe czoła.
Przed nami życie rozkwita w wiośnie
Odważnie, bo Jezus woła.