Kim są i jak wyglądają Aniołowie? Wyobrażenia vs. rzeczywistość

Słowo "anioł" zostało zapożyczone z języka czeskiego, jednak jego pierwotne pochodzenie znajdujemy w grece (ángelos). Tłumaczy się je jako "posłaniec". Pierwsze wyobrażenia aniołów istniały już w starożytności. Pochodzą one z Egiptu i Babilonii. Tamtejsze religie cechowały się dużą ilością duchów i istot nadprzyrodzonych, które miały być pośrednikami między ludźmi a ich bogami. Przedstawiano je wówczas jako uskrzydlone zwierzęta z ludzkimi twarzami.

Nie są to jednak słodkie skrzydlate dzieciątka, ale istoty duchowe, które są wysłannikami Boga. Mają potężną moc daną od Boga, dzięki której mogą pośredniczyć między światem ziemskim a Królestwem Niebieskim.

Anioły w sztuce

Rozważania o tym, jak wyglądają aniołowie, warto rozpocząć od zwrócenia uwagi, że aniołowie to duchy. Artyści ukazują anioły posługując się pewną symboliką, która ma oddawać cechy stworzeń, jakimi są anioły. Zazwyczaj anioły przedstawiane są bez żadnego ubioru. Jest to symbol ich czystości i niewinności. Nagość może być również symbolem wewnętrznego piękna. Anioły ukazywane w sztuce nie mają także butów, co jest oznaką braku przywiązania do świata materialnego.

Zdarza się, że ukazany anioł otrzymuje szaty. Są one w kolorze białym – jest to odniesienie do ich niebieskiego pochodzenia. Biały kolor może być również symbolem doskonałości, ponieważ światło białe rozszczepia się na wszystkie kolory. Aniołowie w białych szatach występują m.in. w opisach biblijnych, np. w Ewangelii wg św. Mateusza i w Ewangelii wg św. Marka

A oto powstało wielkie trzęsienie ziemi. Albowiem anioł Pański zstąpił z nieba, podszedł, odsunął kamień i usiadł na nim. Postać jego jaśniała jak błyskawica, a szaty jego były białe jak śnieg (Mt 28, 2-3).

Weszły więc do grobu i ujrzały młodzieńca siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę; i bardzo się przestraszyły (Mk 16,5).

Kiedy uporczywie wpatrywali się w Niego, jak wstępował do nieba, przystąpili do nich dwaj mężowie w białych szatach (Dz 1,10).

W ikonografii do przedstawienia aniołów wykorzystuje się też kolor niebieski i czerwony. Oba mają podkreślać boskie pochodzenie aniołów. Czerwień jest symbolem miłości, nawiązuje również do Ducha Świętego, co z kolei wskazuje na duchową naturę aniołów. Kolory szat dla poszczególnych aniołów kształtowały się na przestrzeni epok. Ustalono również kolorystykę szat Archanioła Gabriela i Archanioła Michała. W scenie zwiastowania Archanioł Gabriel przedstawiany jest w szacie czerwonej, co stanowi symbol życia, narodzin, żywotności. Z kolei św. Michał Archanioł w scenach z Sądu Ostatecznego ma na sobie szaty niebieskie, co wskazuje na śmierć i chłód zimy. Warto jednak zwrócić uwagę, że okrycia wierzchnie u obu Archaniołów są w odwróconych kolorach.

Różne kolory szat występują również w przypadku chórów anielskich, co ma pomóc w rozpoznaniu ich przynależności. Serafini przyodziani są w czerwone szaty, cherubini mają kolor błękitny, aniołowie chóru Tronów mają szaty purpurowe, chór Zwierzchności – zielone, zaś aniołowie chóru Panowań noszą szaty niebieskie lub purpurowe.

Aniołowie w chrześcijaństwie

W Starym Testamencie bardzo często występują aniołowie, jednak nie ma zbyt wiele wzmianek o ich naturze czy rodzajach. O naturę aniołów spierali się w pierwszych wiekach Ojcowie Kościoła. Niektórzy (np. Grzegorz z Nazjanzu czy Bazyli Wielki) twierdzili, że aniołowie to istoty eteryczno-ogniste. Sobór Nicejski II w VIII wieku przypisywał aniołom ciała. Teza ta wynikała z przeświadczenia, że nie materialny jest jedynie Bóg, który jest czystym duchem, nieznającym żadnych ograniczeń. Pozostałe stworzenia są mniej duchowe. Jednak kwestię anielskiej natury rozstrzygnął św. Augustyn:

Anioł oznacza funkcję, nie naturę. Pytasz jak się nazywa ta natura? – Duch. Pytasz o funkcję? – Anioł. Przez to czym jest, jest duchem, a przez to co wypełnia, jest aniołem.

Widzialna postać aniołów

Teza o aniołach jako czystych duchach, pozbawionych materialności zapanowała w czasach św. Tomasza z Akwinu. Aniołowie jako czyste duchy nie mają ciała, ani żadnej innej fizycznej postaci. Mogą przybrać określoną formę, jeśli zstępują na Ziemię, by się komuś objawić.

"Aniołowie jako czyste duchy mogą przybrać widzialną postać, ale to jest tak jakby strój na bal karnawałowy. To, że ktoś wygląda jak lew, bo ubiera strój lwa, nie znaczy, że jest lwem. Czyli anioł jest czystym duchem, a kiedy wygląda jak człowiek, to jest jego ubranie, przybrana szata, którą nakłada na siebie, żeby człowieka nie przestraszyć" – tłumaczy ks. Piotr Prusakiewicz.