Z przedszkola usunięto krzyż. Złamano prawo?

Stanowisko takie podzielają m.in. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, polski Trybunał Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy. W tym kontekście usunięcie krzyży z sal Publicznego Przedszkola nr. 75 w Szczecinie trzeba uznać za sprzeczne z obowiązującym prawem.

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, przestrzegającym zasady legalizmu (art. 2 i 7 Konstytucji RP z 1997 r.), zgodnie z którą organy i instytucje publiczne, w tym szkoły czy przedszkola, mają obowiązek przestrzegania obowiązującego porządku prawnego, co wyraża się w działaniu na podstawie i w granicach prawa. Podmiotom nie wolno realizować zasad i norm, które są sprzeczne z obowiązującym porządkiem prawnym.

Należy także zwrócić uwagę na fakt, że Konstytucja RP w art. 25 ust. 2 nie posługuje się pojęciem „neutralności światopoglądowej”, lecz „bezstronności światopoglądowej”, która, pozwala na prezentowanie swych przekonań religijnych także w przestrzeni publicznej.

Polskie prawo dopuszcza obecność krzyża w publicznych placówkach edukacyjnych

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia każdemu wolność sumienia i religii, która realizuje się między innymi w prawie do publicznego manifestowania swojej religii (art. 53 ust. 1-2). Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób (art. 53 ust. 5).

Jeśli chodzi o możliwość umieszczania krzyża w budynkach publicznych, w tym w szpitalu, szkole czy w przedszkolu przyjmuje się, że uzewnętrznianie religii obejmuje także ekspozycję symboli religijnych w przestrzeni publicznej. Jest to konsekwencją zapisanej w art. 25 ust. 2 Konstytucji RP swobody wyrażania poglądów religijnych w życiu publicznym, która dotyczy szeroko rozumianej przestrzeni instytucji publicznych, w tym wystroju budynków publicznych, do których zaliczają się również szkoły czy przedszkola.

Należy także podkreślić, że prawo do umieszczenia krzyża w pomieszczeniach szkolnych gwarantuje § 12 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. Rozporządzenie to brzmi: „§ 12. W pomieszczeniach szkolnych może być umieszczony krzyż (..)”

Wymóg bezstronności światopoglądowej instytucji publicznych

Obecność symboli religijnych w szkołach czy przedszkolach jest związana z realizacją wolności religii. Polska Konstytucja w art. 25 ust. 2 wprowadza zasadę bezstronności władz publicznych w sprawach religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. Zasada ta wprowadza obowiązek akceptacji przez władze publiczne (w tym np. władze szkoły lub przedszkola) wyznawanego przez rodziców światopoglądu i wynikających z tego konsekwencji.

Z kolei z art. 25 ust. 2 Konstytucji wynika także, że władze publiczne, w tym władze szkolne, są zobowiązane do zapewnienia każdemu możliwości swobodnego wyrażania poglądów (także religijnych) w życiu publicznym, a więc także w szkole czy przedszkolu. W świetle tych regulacji władze publiczne mają obowiązek przyjąć rolę gwaranta możliwości ekspresji religijnej w przestrzeni publicznej.

Bezstronność władz publicznych wymaga więc akceptacji ekspozycji symboli religijnych, jeśli duża część rodziców za tym się opowiada. W konkretnym przypadku przedszkola ze Szczecina jest to 99 proc. rodziców. W takiej sytuacji w żadnym wypadku nie może oznaczać to decyzji o zdjęciu krzyży ze ścian czy zaangażowania się ich w jakiekolwiek działania laicyzacyjne. Takie działania byłyby wprost sprzeczne z zasadą bezstronności, ponieważ stanowią aktywne wsparcie określonej ideologii, a wręcz jej afirmowanie.

Należy także podkreślić, że przy realizacji praw osób wierzących nie może być stosowane demokratyczne kryterium „głosu większości”. Ponieważ sądowa ochrona naruszanych praw przysługuje każdemu, każda więc osoba, której swoboda religijna została bezprawnie ograniczona może wytoczyć powództwo o ochronę dóbr osobistych. Odmowa wyeksponowania symboli religijnych w widocznych miejscach na wniosek niewielkiej grupy nauczycieli, uczniów lub rodziców może stanowić naruszenie ich dóbr osobistych, dlatego praw tych osób oraz ich wniosku nie można lekceważyć.

Obecność krzyża w szkole nie narusza praw osób trzecich

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) stwierdza się, że obligatoryjna obecność krzyża w szkole nie narusza przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W orzeczeniu w sprawie Lautsi przeciwko Włochom ETPC z 2011 r. wskazał, że nie ma dowodów na to, że obecność krzyża w szkole skutkuje indoktrynacją uczniów. Trybunał zauważył także, że sam krzyż jest zasadniczo biernym symbolem (essentially passive symbol), dlatego jego oddziaływanie nie może być porównywane do nakazu uczestniczenia w praktykach religijnych albo namawiania do wiary przez nauczyciela. Trzeba pamiętać, że omawiany wyrok zapadł w sprawie dotyczącej prawnego obowiązku ekspozycji krzyży w szkołach, zaś prawo polskie nie nakłada takiego obowiązku, a jedynie podkreśla możliwość ekspozycji krzyża w przestrzeni szkolnej, przez co akcentuje konstytucyjną gwarancję wolności sumienia i religii.

Także w orzecznictwie sądów polskich jednoznacznie wskazuje się, że publiczna eskpozycja symboli religijnych nie stanowi naruszenia dóbr osobistych osób niebędących wyznawcami określonej religii ani nie może nikogo dyskryminować.

Odmowa eksponowania krzyży w szkole może stanowić naruszenie praw osób o światopoglądzie chrześcijańskim

Jak zostało wyżej wykazane, Konstytucja gwarantuje każdemu wolność sumienia i religii, w tym wolność manifestowania swojej religii, zaś władze publiczne realizują obowiązek pozostania bezstronnymi światopoglądowo poprzez umożliwienie ekspresji religijnej. Akty prawne niższego rzędu podkreślają istnienie możliwości ekspozycji krzyży w szkole. W wypadku odmowy wyeksponowania krzyża w przestrzeni szkolnej albo usunięcia tego symbolu, wbrew woli, np. nauczycieli i innych pracowników czy uczniów i ich rodziców, którzy życzą sobie obecności symboli religijnych w szkole, może dojść do naruszenia ich dóbr osobistych w postaci swobody sumienia i religii. Tego typu decyzja otwiera pokrzywdzonym możliwość poszukiwania ochrony swych praw przed sądem, a szkołę naraża na prawne i finansowe konsekwencje naruszenia dóbr osobistych.

Streszczenie:

1. Wolność zawieszania krzyży w szkołach oraz innych budynkach publicznych potwierdza Konstytucja RP, Europejska Konwencja Praw Człowieka i inne akty prawa powszechnie obowiązującego. Stanowisko takie podzielają m.in. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, polski Trybunał Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy.

2. Polskie prawo wprost potwierdza możliwość ekspozycji krzyży w szkole.

3. Władze publiczne, w tym dyrekcja szkoły, pozostając bezstronne w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, powinny umożliwiać realizację wolności sumienia i religii także poprzez ekspresję symboli religijnych.

4. Obecność symboli religijnych w szkole nie narusza praw osób trzecich, w tym wyznających inne religie.

5. Usunięcie krzyża lub odmowa jego powieszenia pomimo wniosku osób wierzących może stanowić naruszenie ich dóbr osobistych i naraża szkołę na odpowiedzialność prawną lub finansową.