Czym są apokryfy? Dlaczego zostały odrzucone przez Kościół?

Czym są apokryfy?

W religii termin "apokryf" odnosi się do ksiąg o tematyce biblijnej, które nie są zawarte w kanonie Pisma Świętego. Nie są uważane za natchnione, w przeciwieństwie do ksiąg Starego i Nowego Testamentu. Apokryfy były jedną z najbardziej rozpowszechnionych form literatury w starożytności i średniowieczu. Szczególnie wśród gnostyków. W kontekście szerszym niż religijny, apokryfy oznaczają pisma o niepewnym pochodzeniu i wątpliwej autentyczności.

Z powodu niezaliczania apokryfów do kanonu Biblii, były one uważane za przeciwstawne kanonowi, przez co nazywano je również "pseudoepigrafami". Księgi apokryficzne zostały odrzucone już we wczesnym chrześcijaństwie. Głównym powodem był pogląd, że nie zostały one spisane pod natchnieniem Ducha Świętego.

Jednak kryteriów odrzucenia ksiąg apokryficznych było więcej. To m.in. pochodzenie tekstu, które nie gwarantowało przekazu od samego ucznia Jezusa, niezgodność z powszechnie przyjętymi zasadami wiary, łączenie różnych wierzeń, a także zawartość w tekstach apokryfów wątków mitologicznych, czy też fantastycznych.

Apokryfy niejako naśladowały teksty biblijne, nie tylko treścią, ale i formą. Istnieją różne kryteria podziału apokryfów, a jednym z nich jest podział na strotestamentalne i nowotestamentalne. Nie należy jednak zakładać, że wyznacznikiem tutaj jest chronologia. Apokryfy Starego Testamentu to te pisma, które w jakiś sposób naśladują księgi starotestamentalne lub nawiązują do postaci ze Starego Testamentu. Z kolei apokryfy Nowego Testamentu to ewangelie, dzieje, listy apostolskie lub apokalipsy, które nie należą do kanonu Pisma Świętego. Warto zaznaczyć, że niektóre starotestamentalne pisma niekanoniczne były pisane nawet po roku 70.

Liczba wszystkich apokryfów nie jest znana

Całkowita liczba ksiąg apokryficznych nie jest znana. Już we wczesnym chrześcijaństwie próbowano stworzyć listę apokryfów, jednak nie było to możliwe, ze względu na mnogość tego rodzaju ksiąg. Dodatkowo, problemem były różne tytuły tego samego tekstu. Choć na przestrzeni wieków wielu próbowało stworzyć jeden spójny wykaz ksiąg niekanonicznych, to jednak do dziś nie udało się ustalić liczby istniejących apokryfów.

Obecnie uważa się, że apokryfów starotestamentalnych jest ok. 60, zaś ksiąg niekanonicznych Nowego Testamentu jest znacznie więcej. Niemniej jednak kanon Pisma Świętego został oficjalnie i ostatecznie ustalony podczas Soboru Trydenckiego w 1546 roku. Księgi, które uznano za natchnione i które weszły w skład Biblii, wyznaczyły jednocześnie grupę apokryfów.

Znaczenie apokryfów

Apokryfy powstawały w różnych środowiskach. Pisane były zarówno przez ortodoksję, jak i heretyków. Dlatego przez długi czas pisma niekanoniczne uważane były za błędne. Z drugiej strony do czasów średniowiecza teksty nienatchnione były powszechnie znane. Zainteresowanie apokryfami zniknęło wraz z przyjściem reformacji i nurtu racjonalistycznego.

Ostatnie dziesięciolecia przyniosły jednak ponowne ożywienie i zainteresowanie tekstami apokryficznymi. Prowadzonych jest wiele badań nad apokryfami. Obecnie pisma te uważa się za świadectwo myśli, które żywe były dla pierwszych chrześcijan i Żydów. Apokryfy Nowego Testamentu stanowią również świadectwo Tradycji, ponieważ opisują niektóre z prawd wiary, które zostały podane do wierzenia jako dogmat. Tak jest na przykład w przypadku Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Choć jest to dogmat wiary katolickiej, to jednak opis Wniebowzięcia znajdujemy jedynie w pismach apokryficznych.

Wśród najbardziej popularnych gatunków literatury apokryficznej są apokalipsy i ewangelie. Warto jednak zaznaczyć, że część apokryfów jest gnostycka, czyli ich treść jest odmienna od treści kanonicznych Ewangelii. Dlatego też nie należy kwestionować wiarygodności pism natchnionych. Przykładem może być "Ewangelia Judasza", która pochodzi z drugiego wieku, ale rozgłos zyskała dopiero w XX wieku. Polski znawca apokryfów M. Starowieyski zauważa, że apokryf ten stał się inspiracją dla tych, którzy pisali o Judaszu, tłumacząc ludziom, że zło nie jest złem, a Judasz to był porządnym człowiekiem, ale Watykan dotąd to ukrywał.

Są również apokryfy, które miały zaspokoić ciekawość czytelników, uzupełniając niejednokrotnie znikome wiadomości podane w czterech Ewangeliach w Piśmie Świętym. Odwoływały się one do wydarzeń i postaci biblijnych, rozwijając niejasne lub zbyt zwięzłe wątki. Tutaj warto przytoczyć jeden z najbardziej znanych apokryfów – "Protoewangelię Jakuba", z której dowiadujemy się wiele o życiu Maryi: imiona Jej rodziców, ofiarowanie Maryi w świątyni, przebywanie Maryi w Świątyni Jerozolimskiej, karmienie Jej przez anioła, a także oddanie Maryi pod opiekę Józefa.

"Ewangelia Judasza"

"Ewangelia Judasza to jeden z najbardziej znanych apokryfów. Powstał między 50 a 280 rokiem, ale odnaleziono go dopiero w 1978 roku. Został opublikowany dopiero w 2006 roku. To jeden z najpopularniejszych, ale jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych apokryfów. Został napisany w języku koptyjskim. Zawiera wiele dialogów Judasza z Jezusem. Z treści "Ewangelii Judasza" dowiadujemy się o początkach działalności Jezusa Chrystusa, o w jaki sposób Jezus wybierał apostołów.

"Ewangelia Judasza" przedstawia również ostatnie wydarzenia przed zatrzymaniem Jezusa w Ogrodzie Oliwnym. Autor apokryfu przekonywał, że Judasz nie zdradził Chrystusa. Z treści "Ewangelii Judasza" wynika, że to Jezus miał go poprosić o wydanie, po to aby mogło się dokonać zbawienie świata. Judasz jest przedstawiony w tym apokryfie jedynie jako narzędzie Boga do wypełnienia planu zbawienia ludzkości.

"Ewangelia Marii Magdaleny"

Nie wiadomo kiedy powstał apokryf pt. "Ewangelia Marii Magdaleny", jednak niektóre zachowane fragmenty pochodzą z III i IV wieku. Napisane zostały w języku greckim i koptyjskim, a odkryto je w Kairze w 1896 roku. "Ewangelia Marii Magdaleny" również cieszy się popularnością.

Głównym wątkiem "Ewangelii Marii Magdaleny" jest spór Marii Magdaleny z apostołem Piotrem. Powodem konfliktu było stanowisko Piotra, który wykluczał udział kobiet we władzy i nauczaniu. Apokryf zawiera również opis spotkania Marii Magdaleny z Jezusem po Jego śmierci.

"Ewangelia Egipcjan"

"Ewangelia Egipcjan", choć może nie jest tak znana jak poprzednie apokryfy, to jest niewątpliwie jednym z najbardziej kontrowersyjnych pism apokryficznych. Niektórzy nazywają go "wstępem do gender".

Apokryf ten powstał w Egipcie. Najbardziej znany był na przełomie II i III wieku. Znane są jednak jedynie fragmenty "Ewangelii Egipcjan". Kościół uznał "Ewangelię Egipcjan" za dzieło heretyckie. Opisuje ona w głównej mierze rolę kobiety w społeczeństwie. Ma ona zawierać wypowiedzi samego Jezusa, który twierdzi, że jego misją na ziemi jest odwrócić rolę niewiast. Według "Ewangelii Egipcjan" królestwo nadejdzie, gdy "dwoje stanie się jednym, czyli gdy kobieta i mężczyzna nie będą już kobietą i mężczyzną". W starożytności bowiem sądzono, że natura człowieka jest męska, a wraz z stworzeniem Ewy, doszło do zakłócenia harmonii w naturze. Starożytni byli przekonani, że jedynie zniknięcie różnić pomiędzy płciami, umożliwi całej ludzkości zbawienie.