Prawo kanoniczne. Czym się zajmuje i kogo obowiązuje?

Czym jest prawo kanoniczne?

Najprościej mówiąc, prawo kanoniczne to normy, które determinują funkcjonowanie Kościoła. To definicja w ujęciu przedmiotowym. Nazwa "kanoniczne" wywodzi się od kanonu – to jednostka redakcyjna aktów prawnych ustanawianych w Kościele. Z kolei w ujęciu podmiotowym prawo kanoniczne jest dyscypliną naukową, która bada prawo kościelne w szerokim tego słowa znaczeniu.

Prawo to określa nie tylko normy prawne, ale również tradycje oraz prawa i obowiązki zarówno duchownych, jak i świeckich. Prawo kanoniczne zawiera całą strukturę Kościoła, przepisy, zakazy, kary, a także sposób zarządzania Kościołem jako zgromadzeniem.

Podział prawa kanonicznego

Prawo kanoniczne niewątpliwie należy również traktować jako zbiór zasad, które mają być pomocą dla wiernych w osiągnięciu zbawienia. Z racji na szerokie znaczenie pojęcia, prawo kanoniczne możemy podzielić na:

– normy uchwalone. To ustawy, które zostały wydane przez kompetentną do tego władzę kościelną. Przykładem takich norm są przepisy dot. sprawowania pokuty lub dot. separacji małżeńskiej we wspólnocie Kościoła.

– normy wyjaśnione. Należą do prawa kanonicznego, ale pochodzą niejako z prawa naturalnego lub wywodzą się z dogmatów religijnych. Zostały one włączone do prawa kanonicznego, po odpowiednim zinterpretowaniu. Normą wyjaśnioną jest m.in. prawo do dobrego imienia.

– normy zatwierdzone. To te przepisy, które w pierwszej kolejności były ustanowione przez państwo świeckie. Dopiero w późniejszym czasie Kościół uznał je za dobre i korzystne dla swojego funkcjonowania. Tutaj przykładem są m. in. przepisy liczenia okresów przedawnienia.

Prawo kanoniczne zostało podzielone według pewnych zasad. Przede wszystkim ze względu na kryterium źródła powstania tego prawa. To znaczy, rozróżnia się, kiedy dany przepis wywodzi się z prawa Boskiego czy też jest to decyzja władzy kościelnej. Kolejnym kryterium jest forma. Są bowiem przepisy pisane i niepisane. Prawo kanoniczne dzieli się również ze względu na zasięg obowiązywania. Chodzi tu o terytorium, ponieważ prawo kanoniczne może być powszechne, czyli obowiązujące w całym Kościele powszechnym lub też obowiązywać na danym terytorium, np. w danej diecezji. Ostatnim kryterium jest kryterium obrządku. Wyróżniamy m.in. prawo kanoniczne Kościoła łacińskiego czy prawo kanoniczne kościołów wschodnich.

Nauka zajmująca się prawem kanonicznym to kanonistyka. To nauka z pogranicza prawa i teologii. Skoro istnieje nauka zajmująca się prawem kanonicznym, to istnieje również taki zawód. To adwokat kościelny. Jednak z punktu widzenia prawnika kościelnego, nie ma znaczenia, czy kanonistyka to bardziej prawo czy bardziej nauka o Bogu. Kanonista w swojej pracy wykorzystuje bowiem zdobycze różnych dziedzin naukowych.

Salus animarum est suprema lex ecclesiae

"Salus animarum est suprema lex ecclesiae" oznacza, że "zbawienie dusz zawsze winno być w Kościele najwyższym prawem". Sentencja ta jest głównym celem istnienia prawa kanonicznego. Oddaje ona również sens przestrzegania prawa kościelnego.

Zadaniem prawa kościelnego jest bowiem umożliwienie wypełnienia przez Kościół swej misji, a więc doprowadzenia wiernych do zbawienia. Jednym z najważniejszych założeń Kościoła i prawa kościelnego jest budowanie i umacnianie wspólnoty. Chodzi o to, by realizować kościelne życie we wspólnocie. Prawo kanoniczne pozwala na istnienie Kościoła zarówno w ujęciu materialnym, jak i duchowym. Zwiastuje nadejście Królestwa Bożego.

Kodeks prawa kanonicznego

Prawo kanoniczne zostało skodyfikowane w Kodeksie prawa kanonicznego z 1917 roku. W 1983 roku został zastąpiony kodeksem, który promulgował papież Jan Paweł II. Prawo kanoniczne określa sakralny porządek prawny. Jest ono ustalane przez papieża i sobory powszechne. Prawo to dotyczy sfery sakralnej i duchowej, odnosi się do refleksji teologicznej, prawa naturalnego, a także do sprawiedliwości i etyki.

W jakich sytuacjach możemy zetknąć się z prawem kanonicznym?

Prawo kanoniczne dotyczy zarówno wiernych duchownych, jak i świeckich. Jedną z popularnych dziś sytuacji, w której przeciętny katolik ma do czynienia z prawem kościelnym są kwestie zawarcia małżeństwa lub unieważnienie małżeństwa. Prawo kanoniczne reguluje, że w Kościele nie ma rozwodów. W myśl zasady: "Co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela".

Adwokat kościelny może jednak, w szczególnych przypadkach, wnieść o stwierdzenie przez Kościół nieważności małżeństwa. Oznacza to, że Kościół może uznać, że dany sakrament małżeństwa został zawarty nieważnie, czyli nie zaistniał.

Z popularnych sytuacji, w których wierny świecki może skorzystać z prawa kanonicznego jest wybór osoby na rodzica chrzestnego dla dziecka. Kodeks prawa kanonicznego określa, jakie warunki musi spełnić kandydat na chrzestnego. To samo dotyczy wszystkich formalności dot. sakramentu chrztu.

Innym przykładem jest apostazja. Z Kodeksu prawa kanonicznego korzystają osoby, które myślą o wystąpieniu z Kościoła katolickiego i chcą dowiedzieć się, jak wygląda kwestia apostazji od strony formalnej.