Prof. Urbanowski: Józef Mackiewicz jest aktualny bardziej niż kiedykolwiek

DoRzeczy.pl: Czym jest Nagroda im. Mackiewicza?

Prof. Maciej Urbanowski: Mówi o tym jej pełna nazwa: Nagroda Literacka imienia Józefa Mackiewicza. Jest więc to nagroda dla pisarzy, ale to nie tylko nagroda. To także swoista instytucja, z którą związani są nie tylko jej jurorzy i sponsorzy, ale też publiczność, która tłumnie towarzyszy uroczystości wręczania tego lauru. Odbywa się ona corocznie. Najpierw 11 listopada, a od kilku lat 10. miesiąca.

Sama Nagroda powstała w roku 2002. Jej celem było i jest upamiętnianie postaci i dzieła patrona tego lauru przez wyróżnianie polskich pisarzy za książki w szczególny sposób popularyzujące rodzimą kulturę, historię i tradycję, ale także – co pokazała praktyka – wykazujących się odwagą. Przede wszystkim przez poruszanie w ciekawy artystycznie sposób zagadnień niepodejmowanych przez innych twórców w imię mackiewiczowskiej dewizy, która widnieje na medalu przyznawanemu laureatom: „Jedynie prawda jest ciekawa”.

Nagroda jest od początku fundowana przez prywatnych sponsorów. Przez lata byli to Jan Michał Małek i Zbigniew Zarywski, potem Dorota Boether, od dwu lat Fundacja Rodziny Witaszków, reprezentowana przez Pawła Witaszka. Ten patronat zapewniał zawsze nagrodzie niezależność.

Wieloletnim przewodniczącym jury był Marek Nowakowski, po jego śmierci był nim Tomasz Burek, a od sześciu lat ja mam tę przyjemność. Grono jurorów jest znakomite, zresztą zmieniało się. Z pierwszego składu zostali chyba tylko sekretarz, czyli Stanisław Michalkiewicz, Rafał Ziemkiewicz oraz pani Halina Mackiewicz.

Formuła Nagrody jest dość szeroka, tak jak wiele form literackich uprawiał sam Mackiewicz. Na liście naszych laureatów są więc prozaicy i poeci, filozofowie, historycy i publicyści, eseiści i noweliści. Nie wszystkich laureatów mogę tu wymienić, można to zresztą sprawdzić, ale podam parę nazwisk: Jarosław Marek Rymkiewicz, Wojciech Wencel, Janusz Krasiński, Joanna Siedlecka, Eustachy Rylski, Ryszard Legutko, Andrzej Nowak, Wojciech Albiński, Wiesław Helak, Paweł Lisicki... Grono znakomite i zarazem różne.

Rok temu nagrodziliśmy Marcina Pilisa za powieść Cisza w Pogrance. A są też wyróżnienia – czasem jedno, czasem więcej.

Jak przebiega tegoroczny konkurs?

W tym roku nominowaliśmy dziewięć książek wydanych w roku 2022. Jak zawsze różnorodnych gatunkowe i tematycznie. Są powieści, eseje, reportaż, monografie naukowe. Czasem nie mamy kłopotu kogo nagrodzić – decyzje są szybki i jednogłośne. Czasem są spory, bo pojawia się kilku faworytów i werdykt poprzedzają długie dyskusje, bardzo ciekawe i dotykające spraw zasadniczych. Tak było w tym roku. Bardzo dobrym, choć od wielu lat widać, że tradycyjna proza jakby ustępuje eseistyce, reportażowi czy biografistyce. Dodam, że zawsze ważne jest dla nas, czy nagrodzona książka jest bliska „duchowi” pisarstwa naszego patrona.

Czy Józef Mackiewicz wciąż jest pisarzem aktualnym? Czy w jego twórczości możemy odnaleźć odpowiedzi na dziś nurtujące nas dylematy?

Myślę, że jest nadal aktualny, a dzisiaj nawet może bardziej niż kiedykolwiek. Jego biografia wciąż jest przykładem niezależności, odwagi myślenia i działania, ale także pisania wbrew najtrudniejszym warunkom. To się nigdy nie zdezaktualizuje. Pisarstwo Mackiewicza pokazuje poza tym w niezwykle ciekawy literacko sposób dzieje naszej części Europy w minionym stuleciu, które – mam takie wrażenie – wciąż się tak naprawdę nie skończyło. Tym samym nie skończyły się zagrożenia, przed którymi pisarz nas ostrzegał.

Komunizm, dzisiaj neokomunizm, a szerzej próby zniewalania jednostek i małych zwłaszcza narodów, ideologie oparta na odrzuceniu prawdy w imię abstrakcyjnych ideologii, fałszowanie historii, zdrada klerków – to wszystko trwa, choć w innym przebraniu. Mackiewicz uczy też miłości do swego kraju, uczy wrażliwości na piękno przyrody ojczystej. Jego realizm jest odtrutką na zalew ideologicznej pseudoawangardowej szmiry literackiej. Autor Kontry był wreszcie znakomitym „opisywaczem” nowoczesnej wojny, co dzisiaj również może nas interesować.

Uriczysta Gala wręczenia Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza odbędzie się 10 listopada o godz. 17:00 w Centrum Prasowym Foksal przy ul. Foksal 3/5 w Warszawie.