Izabela Wójtowicz: Polska chętnie wdraża innowacje

DoRzeczy.pl: W ostatnim czasie pojawiło się wiele informacji dot. PARP w kontekście programu "Ścieżka SMART". Zacznijmy od początku – co to za program? Do kogo jest skierowany?

Izabela Wójtowicz: „Ścieżka SMART” to oferta skierowana do sektora MŚP (mikro, małych, średnich przedsiębiorstw) na realizację kompleksowych projektów, obejmujących wsparcie całego procesu badawczo-rozwojowego i wdrożenia innowacji. Dotacje trafią do podmiotów, których projekty uwzględniają przynajmniej jeden z dwóch komponentów zwanych modułami: prace B+R lub wdrożenie innowacji. To podstawowy i obligatoryjny wymóg. Efektem projektu zawsze musi być wprowadzenie na rynek innowacyjnego rozwiązania co najmniej na skalę kraju. Tym rozwiązaniem może być produkt, czyli wyrób lub usługa lub proces produkcji lub proces świadczenia usługi.

Moduł B+R (badania i rozwój) jest przeznaczony dla przedsiębiorców, którzy mają w planach tworzenie innowacyjnych produktów, technologii lub usług. Natomiast moduł wdrożenie innowacji stanowi kolejny etap po zakończeniu prac badawczo-rozwojowych i ma na celu wspieranie przedsiębiorców we wprowadzeniu opracowanych w toku prac B+R rozwiązań na rynek. W „Ścieżce SMART” wnioskodawcy mają także do wyboru pięć dodatkowych, fakultatywnych modułów. W zależności od indywidualnych potrzeb mogą rozszerzyć projekt o dofinansowanie: budowy lub rozbudowy własnego centrum badawczo-rozwojowego i zakup infrastruktury B+R, transformacji cyfrowej oraz zapewnienia cyberbezpieczeństwa działalności przedsiębiorstwa, doskonalenia kompetencji pracowników oraz kadry zarządzającej, działań związanych z promocją biznesu za granicą, a także zazielenienia przedsiębiorstw.

W zależności od wybranych modułów wnioskodawca będzie mógł przeznaczyć otrzymane dofinansowanie na koszty prowadzenia prac B+R, koszty inwestycji związanych z ich wdrożeniem, a także koszty infrastruktury B+R, zazielenienia lub ucyfrowienia działalności. Możliwe do sfinansowania koszty prowadzonych prac badawczo-rozwojowych to: wynagrodzenie personelu badawczego, koszty materiałów i sprzętu, usług czy koszty operacyjne. W modułach: wdrożenie innowacji, infrastruktura B+R, zazielenienie czy ucyfrowienie działalności wsparciu podlegają przede wszystkim koszty inwestycji, w tym nabycia nieruchomości, materiałów i robót budowlanych, środków trwałych czy wartości niematerialnych i prawnych. Ponadto w projekcie można sfinansować koszty udziału w targach i misjach gospodarczych, usług doradczych i szkoleniowych czy ustanowienia i zabezpieczenia zaliczki.

Trwający nabór jest skierowany na realizację projektów indywidualnych MŚP. Okres przyjmowania wniosków potrwa do 15 listopada 2023 r., a jego budżet wynosi 890 mln zł. Przedsiębiorcy mogą otrzymać dofinansowanie do 80% wartości kosztów w zależności od rodzaju wydatku, wielkości przedsiębiorstwa oraz lokalizacji inwestycji. Wniosek o dofinansowanie projektu należy złożyć elektronicznie za pośrednictwem dostępnego na stronie internetowej PARP Lokalnego Systemu Informatycznego.

W pierwszym naborze zostało złożonych 1,5 tys. wniosków, pozytywnie ocenionych zostało 198 projektów na 1,8 mld złotych dofinansowania, kwoty robią wrażenie. To chyba jedna największych możliwości Funduszy Europejskich wspierania innowacji w Polsce?

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości na lata 2021-2027 ma prawie 5 mld euro do rozdysponowania na projekty przedsiębiorców skierowane przede wszystkim do sektora MŚP. Największy na ten rok budżet został przydzielony do naborów w ramach „Ścieżki SMART”, jest to ponad 6,5 mld zł. „Ścieżka SMART” koncentruje się na innowacyjności projektów, podkreśla komponent badawczy, kładzie nacisk na indywidualne potrzeby firm i wspiera przede wszystkim te projekty, które sprawdzą się na rynku i zyskają klientów.

W Polsce zauważalny jest długoterminowy wzrost nakładów na działalność badawczo-rozwojową¹. Ich udział w relacji do PKB wzrósł z 1% w 2015 roku do 1,44% w 2021 roku. Szczególnie duży wzrost nastąpił w nakładach na prace badawczo-rozwojowe w sektorze przedsiębiorstw. Ich udział w relacji do PKB prawie się podwoił – z 0,47% w 2015 roku do 0,91% w roku 2021 po okresie pandemii. Dla wprowadzania innowacji niezbędne jest zatem umożliwienie finansowania działalności badawczo-rozwojowej firm.

Polska chętnie wdraża innowacje. Jak wynika z danych GUS z listopada 2021 r., nakłady krajowe brutto na działalność badawczo-rozwojową, ściśle powiązaną z nowatorskimi pomysłami, wyniosły w 2020 r. 32,4 mld zł. Za 62,8% tych nakładów odpowiadały przedsiębiorstwa. Zgodnie z „Raportem o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce” w 2020 r. nakłady na działalność B+R przedsiębiorstw przemysłowych wynosiły 9,1 mld zł, a w przedsiębiorstwach sektora usługowego – 11,3 mld zł. W PARP aktywnie wspieramy firmy realizujące projekty B+R, udzielając dofinansowania ze środków unijnych. Przedsiębiorstwa, które chcą rozwijać swoją działalność poprzez opracowanie w toku prac B+R i wprowadzenie nowych, zaawansowanych technologicznie produktów i usług na rynek, zapraszamy do składania wniosków w trwającym naborze do „Ścieżki SMART”, w ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki, którego kolejne edycje naboru ogłaszane będą także w 2024 r.

W tym miejscu warto dodać, że zasady związane z przyznawaniem pieniędzy w ramach Ścieżki SMART zostały ustalone w wyniku negocjacji z Komisją Europejską przy tworzeniu programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki, a kryteria przyznawania środków zostały zatwierdzone przez Komitet Monitorujący FENG 18 stycznia br.

Tak, kryteria wyboru projektów dla działania „Ścieżka SMART” zostały przyjęte przez Komitet Monitorujący (KM) programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027 18 stycznia 2023 roku. Komitet Monitorujący jest niezależnym organem opiniodawczo-doradczym. Jego głównym celem jest wsparcie Instytucji Zarządzającej (MFiPR) w procesie monitorowania i wdrażania programu. W skład KM wchodzą przedstawiciele m.in.: Komisji Europejskiej, ministerstw, instytucji pośredniczących, szkolnictwa wyższego, organizacji pracodawców, stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, którzy decyzje oraz dokumenty przedkładane do zatwierdzenia przyjmują w formie uchwały. Kryteria wyboru projektów zostały wypracowane przez Grupę Roboczą, powołaną do spraw 1. Priorytetu programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027. Z dokumentami niezbędnymi do przygotowania wniosku o dofinansowanie do trwającego naboru 2 można zapoznać się na stronie www.parp.gov.pl.

Zdecydowana większość osób zapewne nie wie, jak w praktyce wygląda cały proces naboru wniosków. Spróbujmy to uporządkować. Załóżmy, że firma X uważa, że spełnia wymagane kryteria i chce wziąć udział w programie. Co dalej?

Podstawowym elementem do przygotowania dobrego wniosku o dofinansowanie jest zapoznanie się z pełną dokumentacją naboru i wszystkimi wymogami, jakie powinien spełnić projekt, aby zostać pozytywnie oceniony. Należy m.in. spełnić status wnioskodawcy, być mikro, małym albo średnim przedsiębiorstwem i prowadzić firmę na terenie Polski, posiadać pomysł do wprowadzenia nowatorskiego w skali kraju rozwiązania, mieć potencjał kadrowy, finansowy do realizacji projektu, czy zapewnić wdrożenie planowanego rozwiązania. Bazą każdego projektu, o której często przedsiębiorcy zapominają, jest przeprowadzenie prac B+R lub wdrożenie wyników wcześniej przeprowadzonych prac badawczo-rozwojowych. Po dokonaniu pozytywnej analizy, co do wpisywania się danego projektu w zakres Ścieżki SMART, należy opracować projekt – posiłkując się wzorem wniosku i instrukcją jego wypełniania. Należy mieć na uwadze w szczególności obowiązujące kryteria i zasady kwalifikowalności wydatków (zawarte w Przewodniku kwalifikowalności wydatków). Należy także zapoznać się ze wzorem umowy o dofinansowanie – żeby już na tym etapie wiedzieć, w jaki sposób będzie projekt rozliczany, jakie wnioskodawca ma obowiązki jeśli chodzi o dokumentowanie wydatków i otrzymywanie płatności.

Oceny wniosków pierwszego naboru dokonała Komisja Oceny Projektów składająca się z pracowników PARP i ekspertów zewnętrznych. Oceny każdego wniosku dokonywało co najmniej dwóch zewnętrznych ekspertów z dziedziny danego wniosku oraz jeden zewnętrzny ekspert finansowy. W dodatku eksperci muszą spełnić rygorystyczne warunki. Jak zatem przebiegała ta ocena?

Ocena wniosków dokonana została przez ekspertów zewnętrznych wchodzących w skład Komisji Oceny Projektów (KOP). Każdy wniosek oceniło co najmniej dwóch zewnętrznych ekspertów z dziedziny danego wniosku oraz jeden zewnętrzny ekspert finansowy. Eksperci oceniali wnioski w autorskim systemie informatycznym przygotowanym przez PARP, a nad prawidłowością tego procesu czuwał w każdym przypadku pracownik Agencji. Łącznie w proces oceny było zaangażowanych ok. 350 osób, w tym ok. 100 pracowników PARP.

Do oceny danego wniosku PARP dobierała ekspertów specjalizujących się w dziedzinie (Krajowej Inteligentnej Specjalizacji), w którą wpisywał się dany wniosek. Jeżeli poszczególne moduły projektu wpisywały się w różne dziedziny, PARP dobierała ekspertów odrębnie dla tych modułów.

Eksperci współpracujący z PARP, już na etapie składania wniosku o wpis do wykazu ekspertów, zobowiązani są do ukończenia szkoleń antykorupcyjnych, udostępnionych na platformie e-learningowej Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Są to trzy obowiązkowe moduły szkoleń: Korupcja w administracji publicznej, Korupcja w biznesie oraz Przeciwdziałanie korupcji. Ukończenie szkoleń, potwierdzonych załączeniem do wniosku o wpis do wykazu ekspertów certyfikatów, jest warunkiem niezbędnym, aby aplikacja eksperta mogła zostać pozytywnie rozpatrzona.

Przed przystąpieniem do pracy w ramach KOP każdy z członków składa Oświadczenie o bezstronności, poufności i braku konfliktu interesów. Ekspert, w stosunku do którego zachodzi którakolwiek z okoliczności wymienionych w Oświadczeniu o bezstronności, poufności i braku konfliktu interesów, ma obowiązek niezwłocznie poinformować o tym PARP. Ponadto podpisując Oświadczenie ekspert zobowiązuje się do niezwłocznego poinformowania PARP o wszelkich okolicznościach, które mogą spowodować zaprzestanie spełnienia przesłanek, o których mowa w Oświadczeniu. Ekspert zobowiązuje się również do niezwłocznego zgłoszenia PARP wszelkich informacji o istnieniu jakiejkolwiek okoliczności mogącej budzić uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności. Dodatkowo obszar konflikt interesów był również jednym z tematów szkoleń, jakie były organizowane przez PARP dla ekspertów oceniających wnioski w ramach Ścieżki SMART.

W naborze pierwszym pozytywnie ocenionych zostało jedynie 12 proc. wniosków. Co decyduje o pozytywnej ocenie projektu?

Każdy wniosek był oceniany zgodnie z kryteriami obligatoryjnymi i rankingującymi. Projekt mógł zostać wybrany do dofinansowania, jeśli spełniał każde z kryteriów obligatoryjnych. Eksperci oceniali projekty zgodnie z opisem danego kryterium w sposób „spełnia”/„nie spełnia” („TAK”/„NIE”). Projekt, który nie spełnił chociaż jednego z kryteriów obligatoryjnych, pomimo otrzymania punktów w kryteriach rankingujących, nie mógł zostać pozytywnie oceniony.

Jednym z kryteriów obligatoryjnych była innowacyjność. Wymogiem była innowacja produktowa lub innowacja w procesie biznesowym (dotycząca funkcji działalności przedsiębiorstwa w zakresie produkcji wyrobów lub usług) charakteryzująca się nowością co najmniej w skali kraju. Ponadto oceniana była m.in. zdolność wnioskodawcy do finansowej realizacji projektu, potencjał wnioskodawcy do realizacji projektu, opłacalność wprowadzanej innowacji, zgodność z zasadami horyzontalnymi oraz przepisami o pomocy publicznej. Czas prowadzenia działalności gospodarczej nie był przedmiotem oceny w żadnym z obowiązujących kryteriów wyboru projektów.

Liczba punktów otrzymanych w ramach oceny kryteriów rankingujących nie miała znaczenia dla wyniku oceny, gdyż Regulamin wyboru projektów nie określa minimalnej liczby punktów niezbędnej dla uzyskania pozytywnej oceny projektu. Wszystkie projekty, które spełniły kryteria obligatoryjne zostały ocenione pozytywnie. Liczba punktów rankingujących miałaby znaczenie, gdyby wartość wszystkich projektów, które spełniły ww. kryteria obligatoryjne, przekraczała dostępną w naborze alokację. W rozstrzygniętym naborze SMART wartość wniosków, które spełniały wszystkie kryteria obligatoryjne mieściła się w dostępnym budżecie naboru, tak więc liczba punktów rankingujących posłużyła wyłącznie do uszeregowania projektów na liście.

W przypadku pierwszego naboru „Ścieżka SMART” wartość dofinansowania dla pozytywnie ocenionych projektów stanowiła ok. 42% dostępnej alokacji. Projekty, które spełniły wszystkie kryteria obligatoryjne zostały umieszczone na liście projektów pozytywnie ocenionych. Analiza wyników naboru pierwszego wskazuje, że znaczna liczba projektów nie spełniła większości kryteriów obligatoryjnych. Oznacza to, że projekty te w przeważającej mierze nie wpisywały się w wymogi naboru i programu.

PARP rekomendowała do dofinansowania 198 projektów, w których najczęściej wybierany przez przedsiębiorców był moduł B+R obejmujący prowadzenie prac badawczo-rozwojowych prowadzących do opracowania innowacji produktowej lub procesowej przynajmniej w skali kraju (143 projekty). 79 wybranych wniosków obejmuje moduł wdrożenie innowacji zakładający wdrożenie w przedsiębiorstwie wyników prac B+R. 24 projekty uwzględniają oba moduły obligatoryjne.

Spośród modułów fakultatywnych największą popularnością cieszyła się internacjonalizacja obejmująca działania związane z promocją zagraniczną produktów wnioskodawcy (31 projektów). Kolejny był moduł cyfryzacja umożliwiający dofinansowanie transformacji cyfrowej oraz zapewnienia cyberbezpieczeństwa działalności przedsiębiorstwa (15 projektów). Moduł infrastruktura B+R wybrało 7 wnioskodawców, kompetencje – 6, a zazielenianie przedsiębiorstw – 4.

Co ważne, sama pozytywna ocena projektu nie jest równoznaczna z zawarciem umowy i udzieleniem dofinansowania więc co o tym decyduje?

Pozytywna ocena projektu nie jest równoznaczna z zawarciem umowy i udzieleniem dofinansowania. Po zakończeniu procesu oceny projektów, PARP rozpoczęła czynności zmierzające do udzielenia dofinansowania dla projektów ocenionych pozytywnie.

Czynności te obejmują w szczególności weryfikację statusu MŚP, w tym kwestii powiązań osobowych i kapitałowych, przesłanek wykluczenia z możliwości otrzymania finansowania wynikających z przepisów, kwestii karalności i zaległości w należnościach publicznoprawnych, przesłanek wykluczenia w związku z sankcjami dotyczącymi wojny w Ukrainie, źródeł finansowania projektów, objęcia obowiązkiem zwrotu pomocy publicznej.

Równocześnie z pismem informującym o wyniku oceny pozytywnej wnioskodawcy otrzymali wezwanie o przekazaniu do PARP wymaganych dokumentów. Umowy o dofinansowanie zostaną zawarte wyłącznie z tymi podmiotami, które przejdą pozytywnie weryfikację przekazanych dokumentów i przesłanek zawartych w § 9 Regulaminu wyboru projektów.

O "Ścieżce SMART" zrobiło się głośno za sprawą dwóch posłów Koalicji Obywatelskiej Dariusza Jońskiego i Michała Szczerby, którzy zarzucili PARP m.in. brak transparentności przy ocenie pierwszego naboru. Jak Państwo to komentujecie?

Ocena projektów w naborze dokonywana była wyłącznie w oparciu o obowiązujące kryteria wyboru projektów i zgodnie z przyjętym systemem oceny. PARP jako instytucja z 23-letnim doświadczeniem we wdrażaniu programów wsparcia dla przedsiębiorców jest świadoma ryzyk związanych z zarządzaniem publicznymi środkami finansowymi. Zarówno nasi pracownicy, jak i eksperci są przeszkoleni w zakresie działań antykorupcyjnych czy konfliktu interesów, są uwrażliwieni na te kwestie i w sytuacjach jakichkolwiek potencjalnych zagrożeń czy ryzyk postępują odpowiednio z przepisami i procedurami w tym zakresie. Dotychczas PARP nie otrzymała jakichkolwiek sygnałów wskazujących na nieuprawnione ingerencje w proces oceny wniosków.

Przeprowadzenie oceny ponad 1,5 tys. wniosków było możliwe dzięki ogromnemu wysiłkowi i nakładowi pracy pracowników i ekspertów zewnętrznych, z których każdy dokładał należytej staranności, żeby proces został przeprowadzony prawidłowo, zgodnie z wszelkimi wymaganiami programu. Zarzuty formułowane przez Panów Posłów w przestrzeni publicznej, na podstawie pobieżnych obserwacji i bez przeanalizowania całości dokumentacji programu i poszczególnych wniosków, o nieprawidłowym przeprowadzeniu tego procesu są nieuzasadnione i niesprawiedliwe, krzywdzące dla wszystkich osób zaangażowanych w realizację tego zadania, a także dla PARP.

Najpoważniejszym zarzutem wydaje się ten dot. braku obiektywizmu. Politycy przekonują, że na liście firm, które mają otrzymać dofinansowanie są "projekty, które są powiązane w sposób bezpośredni albo pośredni z politykami PiS-u".

PARP ma obowiązek oceny każdego projektu złożonego w naborze, a wynik oceny zależy wyłącznie od tego, czy projekt spełnia czy nie obowiązujące kryteria wyboru projektów. Weryfikacja powiązań osobowych czy kapitałowych dokonywana jest przed zawarciem umowy o dofinansowanie, przy badaniu wielkości przedsiębiorstwa, w zakresie posiadania statusu mikro, małego lub średniego przedsiębiorstwa. Na ocenę projektu nie mają wpływu m.in. przekonania religijne, poglądy polityczne czy przynależność do jakichkolwiek grup społecznych, klubów czy ugrupowań politycznych.

1^ Zgodnie z „Ewaluacją podsumowującą postęp rzeczowy i rezultaty PO IR oraz oceną wpływu PO IR na innowacyjność polskiej gospodarki, w tym wpływu na realizację celów Strategii Europa”