Cyceron wiecznie aktualny. Nowa książka dr Banacha

Marek Tulliusz Cyceron (106 -43 r. przed Chr.) znany jest przede wszystkim jako rzymski filozof, mówca i polityk, którego bogata twórczość wywarła ogromny wpływ na kształt cywilizacji łacińskiej. Dość powiedzieć, że maksymy i wyrażenia autorstwa Cycerona takie jak salus rei publicae suprema lex, summum ius summa iniuria, cedant arma togae czy słynny incipit Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra należą do najbardziej znanych sentencji łacińskich.

Rzeczpospolita jako wspólna sprawa

Autor nowej książki o Cyceronie analizuje istotny aspekt literackiej spuścizny Arpinaty, a mianowicie jego myśl polityczno-prawną. W myśli tej kluczową rolę odgrywa dobro wspólne, rzeczpospolita (utilitas rei publicae). Dla Cycerona„Rzeczpospolita jest wspólną sprawą” (res publica est res populi), co oznacza,że jest sprawą wszystkich obywateli, a nie sprawą poszczególnych obywateli czy jednego obywatela szukających korzyści własnej. Rzeczpospolita musi być więc wolna – wolna od tyrana. Tę wolność gwarantuje szereg rozwiązań instytucjonalnych, przy czym należy pamiętać, że w Cycerońskiej refleksji właściwe funkcjonowanie instytucji ustrojowych warunkuje obywatelska moralność (virtus).

Jak zauważa autor, dzieła polityczno- prawne Cycerona (De re publica i De legibus) były w dużej mierze reakcją na narastające konflikty i podziały w rzeczypospolitej, które to podziały (discordia) stanowiły zagrożenie związane ze zmianą ustrojową prowadzącą do tyranii. Cyceron chcąc zapobiec dezintegracji rzymskiej wspólnoty politycznej, poszukując porozumienia i zgody (concordia), prezentuje trzy modele: najlepszego ustroju, najlepszego polityka i najlepszych praw. Autor książki szczegółowo analizuje wyróżnione kategorie, wskazując przy tym na szereg zależności, stanowiących swoisty klucz do odczytania Cycerońskiej refleksji konstytucyjnej.

Dmowski spadkobiercą Cycerona

Warto również zauważyć, że w ostatnim rozdziale poświęconym ponadczasowości refleksji Cycerona, autor w sposób interesujący zestawia koncepcje Cycerońskiej rzeczypospolitej z państwem narodowym Dmowskiego wskazując na liczne analogie, zarówno w aspekcie ustrojowym, jak i społeczno-politycznym. W kontekście tych właśnie analogii dr Tomasz Banach podsumowując zauważa, że jedynie uwzględniając współzależności poszczególnych kategorii refleksji konstytucyjnej Cycerona, a więc tak jak czynił to Dmowski, „można mówić o rzymskim republikanizmie – republikanizmie, który jest w stanie odpowiedzieć na wyzwania współczesnej rzeczywistości polityczno-prawnej”.