"Lex Romanowski". Sejm uchwalił nowe narzędzie walki z przemocą domową

"Lex Romanowski" to kolejne wzmocnienie ochrony osób dotkniętych przemocą domową od czasu zmian dokonanych w listopadzie 2020 r. Dzięki tamtej nowelizacji Polska może się dziś pochwalić jednym z najwyższych standardów ochrony ofiar przemocy domowej w Europie i na świecie.

Od dwóch lat osoba stosująca przemoc domową, która stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników, musi natychmiast opuścić mieszkanie, a także otrzymuje zakaz powrotu do mieszania i jego najbliższego otoczenia przez 14 dni. Nakaz/zakaz wydawany jest przez Policję (lub Żandarmerię Wojskową), zazwyczaj już w trakcie interwencji. Dzięki tym przepisom, nie jest już tak, że osoba dotknięta przemocą musi uciekać z domu lub pozostawać pod jednym dachem z osoba stosująca przemoc domową, ale to sprawca musi się bezzwłocznie wyprowadzić na dwa tygodnie ze wspólnego mieszkania. W tym czasie osoba doznająca przemocy może złożyć wniosek do sądu cywilnego o przedłużenie policyjnego zakazu.

– Przepisy ustawy antyprzemocowej okazały się bardzo skuteczne. Świadczą o tym liczby: do końca 2022 roku wobec sprawców przemocy domowej wydano niemal 9 tysięcy nakazów opuszczenia mieszkania. Sądy uchyliły je zaledwie w trzech przypadkach. Odsetek zażaleń w stosunku do wydanych nakazów lub zakazów jest marginalny, co oznacza, że Policja bardzo profesjonalnie wykonuje swoje obowiązki – powiedział autor projektu ustawy, wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski.

"Lex Romanowski". Co się zmieni?

Ministerstwo Sprawiedliwości kontynuowało prace nad dalszą reformą systemu, proponując przyznanie Policji i Żandarmerii Wojskowej dodatkowych trzech instrumentów ochrony osób dotkniętych przemocą domową:

- zakaz zbliżania się sprawcy przemocy do osoby dotkniętej przemocą, na odległość ustaloną w metrach,

- zakaz kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą domową, zarówno osobiście, jak i za pośrednictwem wszelkich środków komunikacji na odległość,

- zakaz sprawcy przemocy wstępu i przebywania w określonych miejscach: pracy, na terenie szkoły, innej placówki oświatowej, opiekuńczej, artystycznej czy obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą domową.

Zakazy te będą stosowane według analogicznego mechanizmu jak dotychczasowy zakaz powrotu do mieszkania, a więc w postaci natychmiastowego nakazu, wydawanego w przypadku stwierdzenia zagrożenia dla życia lub zdrowia przez Policje lub Żandarmerię Wojskową na 14 dni, z możliwością wnioskowania do sądu o jego przedłużenie.

Ponadto sąd cywilny będzie mógł wydać zakaz kontaktowania się, gdy wystąpi zjawisko stalkingu. Oznacza to interwencję w przypadku nękania ofiary przez sprawcę za pomocą środków komunikacji elektronicznej na odległość. Sąd będzie mógł zakazem wstępu objąć także miejsca, w których osoba dotknięta przemocą zwykle lub regularnie przebywa. Zakaz kontaktowania się w takiej postaci będzie mógł zostać orzeczony również, gdy nie toczy się postępowanie karne.

– W nowej ustawie wyraźnie wskazano, jakie okoliczności będą miały wpływ na zmianę lub uchylenie nakazów i zakazów wydanych przez sąd. Będzie to m.in. uczestnictwo sprawcy w programach korekcyjno-edukacyjnych lub programie psychologiczno-terapeutycznym dla osób stosujących przemoc domową, a także w innych terapiach mających na celu leczenie uzależnień i ich skutków– stwierdził wiceminister Marcin Romanowski.

W ustawie przewidziano zwolnienie osoby stosującej przemoc od obowiązku uiszczenia opłaty od zażalenia na wydany przez służby nakaz lub zakazy. Dzięki temu postępowanie zażaleniowe zostanie przyspieszone, a wydaleni z mieszkania będą mogli w prostszy sposób skorzystać z kontroli sądowej.

"Lex Romanowski". Procedura karna

W ramach zmian w zakresie postępowania karnego, Ministerstwo Sprawiedliwości przewidziało wprowadzenie kwestionariusza, dzięki któremu organ prowadzący postępowanie karne będzie mógł ustalić potrzeby pokrzywdzonego i przygotować przesłuchanie w sposób uwzględniający jego indywidualną sytuację. Zapobiegnie to przykładowo sytuacjom, w których biegły uczestniczący w tzw. przyjaznym trybie przesłuchania mógłby posiadać cechy kojarzące się przesłuchiwanemu pokrzywdzonemu dziecku ze sprawcą.

Ministerstwo Sprawiedliwości podwyższyło standardy informowania osób poniżej 18 roku życia oraz osób przesłuchiwanych w trybach szczególnych o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania. Osoby te otrzymają informacje o tej czynności, które dla najmłodszych będą przygotowane również w formie graficznej. Zmiany nastąpią także w pouczeniach o prawach i obowiązkach uczestników postępowania. Mają być sporządzone w prostym, zrozumiałym języku. Dla osób nieporadnych ze względu na wiek lub stan zdrowia, lub osób które nie ukończyły 18 lat, przewidziano dodatkowo wyjaśnienia odnośnie ich uprawnień i obowiązków. Pouczenia oraz wyjaśnienia również mogą być opisowe lub graficzne.

Nowe przepisy przewidują także nowy przyjazny tryb przesłuchania dla osób, u których występują zaburzenia psychiczne, zaburzenia rozwojowe lub zakłócenia zdolności postrzegania lub postrzegania postrzeżeń, które nie mogą być przesłuchane w trybie zwykłym. Jeżeli będzie to konieczne, przesłuchanie to będzie się odbywać przy wykorzystaniu komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC). Komunikacja alternatywna służy porozumiewaniu się w inny sposób niż za pomocą mowy, a komunikacja wspomagająca ma charakter uzupełniający do występującej choćby w minimalnym stopniu mowy werbalnej. To przykładowo piktogramy, System PCS czy system językowy MAKATON.

To bardzo istotna i długo wyczekiwana zmiana. Pozwoli ona na pełniejszą realizację realnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości i danie ochrony w trybie procesu karnego wielu wykluczonym dotąd osobom z niepełnosprawnościami intelektualnymi, które niestety częściej stają się ofiarami przestępstw, chociażby tych związanych z przemocą domową – powiedział wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski.

Nowe rozwiązania w zakresie nowych narzędzi antyprzemocowych mają wejść w życie po sześciu miesiącach od ogłoszenia przepisów w Dzienniku Ustaw.