Gen. Jadwiga Zamoyska – życie i dzieło
Generałowa Jadwiga Zamoyska (1831–1923) wywodziła się z arystokratycznych rodów Działyńskich i Zamoyskich. Kształciła się w domu pod kierunkiem prywatnych nauczycielek: Wandy Żmichowskiej i angielki Anny Birt; w 1852 wyszła za mąż za swojego wuja, generała Władysława Zamoyskiego, polityka konserwatywnego związanego z Hotelem Lambert. Po ślubie zamieszkała w Paryżu, towarzyszyła mężowi w podróżach dyplomatycznych, m.in. do Turcji i Wielkiej Brytanii. Władysław Zamoyski bardzo cenił swą żonę twierdząc: „Innych ludzi Pan Bóg stworzył, a ciebie wymyślił!” Gdy zaś generałowa narzekała, że sama z siebie nic uczynić nie potrafi, a nawet dosadniej – że jest zerem, odpowiadał jej: „Zerem, ale takim, co dziesięć razy pomnaża wartość, tego, obok którego stoi”. Po śmierci męża (1868) Generałowa pozostała we Francji; zbliżyła się do zakonu oratorianów i pod wpływem ich idei tworzenia stowarzyszeń religijnych bez obowiązkowych ślubów zakonnych postanowiła założyć „szkołę życia chrześcijańskiego”. W planie założycielki miała to być szkoła kształcąca „pełnego człowieka”, zarówno duszę jak i ciało, począwszy od wyrobienia religijnego, a kończąc na najdrobniejszych szczegółach gospodarstwa domowego.
Tak wielką i odpowiedzialną pracę podjęła kobieta w 50-tym roku życia, pragnąca dać przykład, jak można – i trzeba – używać dóbr ziemskich: stanowiska i tytułu, majątku, stosunków z wybitnymi ludźmi nie dla własnej jedynie korzyści, lecz dla dobra bliźnich i ojczyzny. Szkoła Domowej Pracy Kobiet w Kórniku nie spotkała z żywym i przyjaznym zainteresowaniem. Na początku nieodpłatnie kształciło się w niej zaledwie kilka ubogich dziewcząt. Z czasem zyskała ogromną renomę i popularność, lecz Zamoyska już w 1885, objęta tzw. ustawami bismarckowskimi, została wydalona z Prus jako obywatelka Francji. Przeniosła wówczas szkołę do Lubowli na Spiszu, potem do Kalwarii Zebrzydowskiej, a w 1891 do zakopiańskich Kuźnic, które jej syn nabył w 1889 na licytacji (dzięki czemu Tatry zostały zwrócone Polsce). Swoje życie naznaczone wczesnym wdowieństwem i śmiercią dwojga dzieci oraz nieustannymi przeprowadzkami wymuszonymi polityczną sytuacją Polski Generałowa podsumowała: „Życie moje polega na ciągłym wyrywaniu z mego serca wszystkiego, co mi jest miłe”. Doświadczenia życiowe zebrała w książkach: O wychowaniu, O pracy, O miłości Ojczyzny, Zapiski z rekolekcji.
Z kart dzieł Jadwigi Zamoyskiej wyłania się obraz kobiety, z godną podziwu konsekwencją wprowadzającej w czyn wszystkie zasady, przez podjęcie pracy fizycznej, umysłowej i duchowej; kobiety, która służy nam dziś za wspaniały wzór oddanej matki, żony i działaczki społecznej. Do szkoły w Kuźnicach przybywały nie tylko tysiące uczennic ze wszystkich zakątków kraju, ale też rzesze dziennikarzy i zwiedzających, wśród których zdarzały się takie osobistości, jak belgijski minister de Vuyst, który powiedział, że „Jadwiga Zamoyska jest pionierką wykształcenia gospodarczego kobiet nie tylko w Polsce, ale i w Europie”. Ambasador japoński z Wiednia, Makino, zwiedzając szkołę wyrażał się z wielkim uznaniem o jej „rozumnej organizacji”.
Szczególną rolę w życiu i nauczaniu gen. Zamoyskiej miała miłość do Polski. Jej najważniejsze zasady zawarła w książka O miłości Ojczyzny. Autorka zauważa, że autentyczny patriotyzm, to miłość wyrażająca się w służbie – i takiej postawy należy uczyć: „Miłość Ojczyzny nie zawsze i nie dla wszystkich jest uczuciem wrodzonym, ona jest cnotą, i jak każdej cnoty trzeba się jej uczyć i do niej wprawiać. Miłość Ojczyzny powinna być wpajana i nauczana za młodu, tak jak się wpaja wiarę i jak wykłada katechizm ze względu na dogmaty same w sobie i ze względu na wynikające z nich obowiązki. U nas mianowicie miłość Ojczyzny i przywiązane do niej obowiązki powinny być nauczane ze szczególną starannością”.
A jak należy ją praktykować? Wg Zamoyskiej nie”na manifestacjach, patriotycznych biesiadach, toastach, szumnych mowach i tkliwych wrażeniach”, ale poprzez „szanowanie i utrzymywanie w kraju tego, co dobre; poprawianie i odpokutowanie tego, co złe; zdobywanie dla kraju i przeprowadzanie w nim tego, co pożądane”.
Książka O miłości Ojczyzny jest zaproszeniem do refleksji nad tym, jaki ma być kształt współczesnego patriotyzmu. Trzeba bowiem pamiętać, że tak jak pod wpływem przemian historyczno-cywilizacyjnych, zmienia się życie społeczne, tak i patriotyzm jest rzeczywistością dynamiczną. Dzieło Jadwigi Zamoyskiej poświęcone miłości Ojczyzny ma wartość ponadczasową, uniwersalną, wskazując na takie zasady i konkretne działania, które pozwolą na budowanie w naszych aktualnych warunkach mądrego, skutecznego, współczesnego patriotyzmu.