Umowa warszawska podpisana pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Ukraińską Republiką Ludową (URL) została zawarta 21 kwietnia 1920 roku w czasie trwania wojny polsko-bolszewickiej. W tym czasie o swoją niepodległość walczyli z bolszewikami również Ukraińcy.
Wojna ukraińsko-sowiecka
Wojna ukraińsko-sowiecka wybuchła, kiedy po abdykacji cara Mikołaja I Ukraińcy ogłosili autonomię w ramach państwa rosyjskiego. Powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (20 listopada 1917) nie mogło podobać się bolszewikom, którzy po rewolucji październikowej przejęli władzę w Rosji.
Bolszewicy rozpoczęli przygotowania do przejęcia władzy na Ukrainie przy pomocy miejscowej zrusyfikowanej ludności. 11 grudnia 1917 roku w Kijowie wybuchło powstanie inspirowane z Moskwy, które jednak szybko stłumiono. Kilka dni później bolszewicy wystosowali wobec Ukrainy ultimatum dotyczące podporządkowania się Rosji. Nie czekając na odpowiedź, bolszewicy zaatakowali.
Na Ukrainie stacjonowały wojska bolszewickie. Istniały też oddziały Czerwonej Gwardii tworzone z miejscowych Ukraińców sympatyzujących z bolszewikami. 25 grudnia armia bolszewicka ruszyła na największe miasta ukraińskie. Wkrótce w Kijowie wybuchło ponownie probolszewickie powstanie, które udało się stłumić. Jednak wojska bolszewickie znajdowały się coraz bliżej stolicy. Władze Ukraińskiej Republiki Ludowej ewakuowały się z miasta.
W kolejnych miesiącach państwa centralne zmusiły Ukraińców do rozmów pokojowych z Rosją, które jednak nie dały żadnego efektu prócz podpisania wstępnego porozumienia.
Bolszewicy zaatakowali ponownie ziemie ukraińskie pod koniec 1918 roku. 16 stycznia Dyrektoriat Ukraińskiej Republiki Ludowej, na którego czele stał Symon Petlura, wypowiedział wojnę Rosji.
Wojska bolszewickie ponownie skierowały się w stronę Kijowa. Władzę ukraińskie przeniosły się do Kamieńca Podolskiego. W marcu Ukraińcy zadali Rosjanom duże straty i zablokowali marsz Armii Czerwonej w stronę Besarabii. Niestety sukcesy armii ukraińskiej trwały krótko. W kwietniu 1919 roku Ukraińska Republika Ludowa kontrolowała jedynie południowo-wschodnią Ukrainę.
W tym czasie trwała już wojna polsko-bolszewicka. Ukraińska Republika Ludowa podpisała rozejm z Polską (24 maja 1919) i wypchnęła Rosję z części Podola. Na początku lipca bolszewicy ponownie przeszli do ofensywy, lecz już na koniec sierpnia to wojska ukraińskie doszły pod Kijów.
W kolejnych miesiącach armia ukraińska walczyła na tyłach Armii Czerwonej (tzw. pochód zimowy), a wiosną wraz z polską armią ruszyła w stronę Kijowa (wyprawa kijowska), jednak w czerwcu obie armie zostały wyparte przez natarcie przeprowadzone przez Siemiona Budionnego. Sojusznicy rozpoczęli wycofywanie na Zamość i dalej w kierunku Warszawy. Zbliżała się Bitwa Warszawska, która odwróciła losy wojny polsko-bolszewickiej dając Polakom zwycięstwo.
Umowa warszawska
Zanim jednak doszło do Bitwy Warszawskiej, kilka miesięcy wcześniej, 21 kwietnia 1920 roku miało miejsce podpisanie umowy warszawskiej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Ukraińską Republiką Ludową, na czele której stał Symon Petlura. Rozmowy w sprawie układu toczyły się od jesieni 1919 roku. Sygnatariuszami umowy warszawskiej byli – po stronie polskiej – wiceminister spraw zagranicznych Jan Dąbski, a po stronie ukraińskiej kierownik ministerstwa spraw zagranicznych Andrij Liwycki.
W umowie warszawskiej polski rząd uznawał istnienie Ukraińskiej Republiki Ludowej. Polska rezygnowała z roszczeń wobec terenów sięgających wschodniej Rzeczypospolitej Obojga Narodów z 1772 roku (czyli terenów sprzed pierwszego rozbioru). Rząd ukraiński uznawał natomiast granicę polsko-ukraińską na Zbruczu i dalej na północ do linii Prypeci. Po stronie polskiej pozostały miasta Równe i Krzemieniec.
Obydwa państwa zobowiązały się, iż nie będą stronami umów międzynarodowych, które byłyby wymierzone przeciwko sobie nawzajem. Zagwarantowano w niej także prawa ukraińskiej ludności w Polsce i polskiej na Ukrainie.
Częścią umowy była też konwencja wojskowa podpisana kilka dni później, 24 kwietnia 1920 roku. Sygnatariuszami jej byli Walery Sławek i Wacław Jędrzejewicz oraz ukraiński generał Wołodymyr Sinkler. Konwencja ta zapoczątkowała wojskową współpracę pomiędzy Polską a URL przeciwko bolszewickiej Rosji. Obie umowy były tajne. W Monitorze Polskim opublikowano jedynie akt uznania przez Rzeczpospolitą Ukraińskiej Republiki Ludowej i Dyrektoriatu Symona Petlury jako rządu Ukrainy.
Bezpośrednim następstwem podpisania umów była tzw. wyprawa kijowska, czyli wspólna polsko-ukraińska ofensywa przeciwko bolszewikom, która jednak zakończyła się niepowodzeniem.
Wycofanie poparcia dla URL
12 października 1920 roku Polska podpisała z bolszewicką Rosją zawieszenie broni. Na Ukrainie toczyły się jeszcze walki – Ukraińska Republika Ludowa próbowała zdobyć przewagę nad bolszewikami, lecz bez skutku. Rzeczpospolita osłabiona kolejną wojną (wojny o granice Polski toczyły się już dwa lata) nie była w stanie kontynuować konfliktu z Rosją, a tym samym dłużej wspierać URL.
18 marca 1921 roku Polska podpisała z Rosją bolszewicką pokój w Rydze, który kończył wojnę polsko-bolszewicką. Za stronę rokowań Warszawa uznała Rosyjską Socjalistyczną Republikę Sowiecką i Ukraińską Socjalistyczną Republikę Sowiecką, co oznaczało wycofanie poparcia dla Ukraińskiej Republiki Ludowej. Partyzantka ukraińska walczyła przeciwko Sowietom jeszcze przez kilka lat. Rząd URL utracił poparcie międzynarodowe jeszcze w 1921 roku. Bolszewicy umacniali swoją władzę. Dzięki podpisanemu w 1922 roku układowi w Rapallo z Niemcami bolszewicka Rosja stała się, de facto, pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych w Europie.
Czytaj też:
Symon Petlura. Jak zginął sojusznik PiłsudskiegoCzytaj też:
Pokój z Rosją? Traktat ryski. Czy Polsce się opłacał?Czytaj też:
QUIZ: Historia Ukrainy w pigułce. Sprawdzisz swoją wiedzę?