Innowacje rewolucjonizują leczenie

KATARZYNA PINKOSZ: Szykuje się rewolucja w leczeniu onkologicznym? Uda się znaleźć lek na raka?

DR ALEKSANDER SOWA: Rewolucja w onkologii trwa od lat. Wyniki leczenia wielu nowotworów są coraz lepsze. Przykładem może być niedrobnokomórkowy rak płuca. Dwadzieścia lat temu możliwości leczenia chorych na zaawansowanego raka płuca były bardzo ograniczone. Dzisiaj dostępne są liczne leki celowane – oddziałujące na efekty konkretnych zmian w genomie komórek nowotworowych. Kiedyś każdy przypadek nie drobnokomórkowego raka płuca traktowano tak samo, dziś wiemy, że pomimo iż nowotwór wywodzi się z tego samego narządu, może być spowodowany zupełnie innymi zmianami w genomie.

Takie same leki można więc stosować w różnych typach nowotworów?

Coraz więcej prac wskazuje na to, że wybór terapii może być uzależniony od wystąpienia danej mutacji, a nie umiejscowienia guza. To nowoczesne podejście nazywane jest medycyną personalizowaną.

U każdego chorego trzeba więc wykonać badanie genetyczne…

Początkowo poszukiwaliśmy pojedynczych mutacji w genach. Ostatnio mocno rozwinęły się techniki profilowania genomowego na podstawie technologii sekwencjonowania nowej generacji. Chodzi o to, by „przeczytać” całą sekwencję genu. Nie poszukujemy więc już tylko z góry ustalonych zmian, tylko odczytujemy całą sekwencję wielu genów jednocześnie i odnajdujemy wszystkie zmiany, jakie się pojawiły. To kolejna rewolucja, która pozwala dopasować leczenie. Można powiedzieć: „Pokaż mi geny swojego nowotworu, a powiem, jak cię leczyć”.

Będą nowe leki dla bardzo wąskich grup pacjentów?

Tak. Dzięki profilowaniu genomowemu otrzymujemy informację o opcjach terapeutycznych dla poszczególnych chorych. Profilowanie pozwala też na budowanie baz danych, które służą rozwojowi nauki. Bardzo ważna jest współpraca między instytucjami, które prowadzą bazy danych: z jednej strony genomowe, a z drugiej kliniczne, dotyczące leczenia nowotworowego u konkretnych pacjentów i jego efektów. Dzięki tej współpracy powstają nowe terapie, np. leki immunoterapeutyczne. Na razie są one skuteczne tylko w przypadku niektórych chorych, jednak dzięki bazom danych będziemy mogli je dalej rozwijać.

Ogromnym przełomem było wprowadzenie immunoterapii. Czym te leki się różnią od stosowanych do tej pory?

Immunoterapia to aktualnie najdynamiczniej rozwijający się obszar onkologii. W odróżnieniu od leków celowanych immunoterapia nie oddziałuje bezpośrednio na komórki nowotworowe. To leki, które działają pośrednio, pomagając układowi immunologicznemu chorego zniszczyć nowotwór.

Dlaczego układ odpornościowy od razu nie zniszczył nowotworu?

Poznajemy przyczyny niedoskonałego działania układu immunologicznego. Gdy wszystko funkcjonuje prawidłowo, układ odpornościowy zwalcza komórki nowotworowe. Niektóre wytwarzane przez nie białka są rozpoznawane przez układ immunologiczny jako antygeny, co prowadzi do aktywacji grupy komórek układu immunologicznego zdolnych do niszczenia komórek zawierających te specyficzne antygeny. To wieloetapowy proces, który nazywamy cyklem przeciwnowotworowej odpowiedzi immunologicznej. Do zaburzeń może dojść na różnych jego etapach. Najbardziej skuteczne dziś leki immunologiczne działają na ostatnim jego etapie: komórki nowotworowe wykorzystują wtedy naturalny mechanizm regulacji aktywności limfocytów T i wystawiają na swoją powierzchnię białka, które są sygnałem wyłączającym dla limfocytów. Najczęściej takimi lekami są przeciwciała przeciwko białku PD-L1 albo PD-1.

Leki immunologiczne mają zmienić funkcjonowanie układu odpornościowego?

Wyłączają hamulec, który go blokował. Niestety, w cyklu odpowiedzi immunologicznej może pojawić się więcej zaburzeń, i to na wcześniejszych etapach. Dlatego by skuteczniej leczyć wszystkich chorych, musimy poznać, jakie inne nieprawidłowości pojawiły się w tym cyklu komórka nowotworowa, by utrudnić działanie układu immunologicznego.

Jesteśmy więc na początku drogi?

Już dziś obserwujemy wieloletnie remisje u chorych. Kolejnym krokiem mogą być personalizowane szczepionki przeciwnowotworowe. Będą one mogły powstawać dzięki odkryciu grupy naukowców z Centrum Nowych Technologii UW pod kierownictwem prof. Jacka Jemielitego. Odkrycie uniwersalnego sposobu stabilizacji mRNA otworzyło drzwi do powstania szczepionek wytwarzanych indywidualnie dla poszczególnych chorych. Cieszę się, że Grupa Roche była uczestnikiem tej największej komercjalizacji wynalazku naukowego w Polsce.

Niedawno w Centrum Onkologii powstał Oddział Badań Wczesnych Faz. Czym ma się zajmować?

Pacjenci w Polsce, którzy wykorzystali wszystkie dostępne metody leczenia, do tej pory mieli mniejsze szanse korzystać z leków znajdujących się w początkowych fazach badań klinicznych. Teraz takie badania będą mogły się toczyć w OBWF, który powstał dzięki powołaniu Centrum Naukowo-Przemysłowego na podstawie umowy zawartej między Centrum Onkologii a firmą Roche. Dla polskich pacjentów to szansa na szybszy dostęp do potencjalnych terapii.

Pojawiają się też nowe leki w formach podania wygodniejszych dla pacjentów…

Staramy się, aby formy podania naszych leków były korzystne zarówno dla chorego (by nie musiał spędzać wielu godzin w szpitalu), jak i dla systemu ochrony zdrowia. Tak narodziła się idea podskórnego podania leków – np. w raku piersi, niektórych rodzajach chłoniaków, w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Sam proces podania terapii skraca się z kilku godzin do kilku minut. Nowe leki nie tylko wydłużają życie, lecz także podnoszą jego jakość w chorobie.

Żeby leczyć raka, nie wystarczy dziś wiedza z farmakoterapii?

Firmy farmaceutyczne, chcąc poszukiwać nowoczesnych rozwiązań, muszą działać w różnych obszarach. W Roche już od kilku lat prowadzimy działalność na trzech płaszczyznach: farmacji, biotechnologii oraz informatyki. Dobre profilowanie genomowe nie jest możliwe bez bioinformatyki na najwyższym poziomie. W Polsce usytuowane jest Globalne Centrum Rozwiązań IT Roche, które wspiera naukowców i pracowników naszej firmy na całym świecie. Ważna jest także współpraca między różnymi firmami. Gdyby nie to, że Roche umożliwił współpracę między bazą genomową Foundation Medicine a bazą kliniczną FlatIron, nie mielibyśmy nowych informacji o raku. Warto pamiętać, że przemysł farmaceutyczny to dziś nie tylko produkcja leków, lecz także laboratoria badawcze. Trwają tam i prace nad nowymi lekami, i prace podstawowe nad rozszyfrowaniem mechanizmów powstawania nowotworów. Dzięki temu będą mogły powstawać nowe leki.

Bartosz Poliński, prezes zarządu Fundacji Onkologicznej Osób Młodych „Alivia”

W ostatnich latach w zawrotnym tempie przybywa sukcesów w walce z nowotworami. To ważna informacja dla nas wszystkich, bo blisko jedna trzecia z nas zachoruje na raka w ciągu swojego życia. Dzięki rozwojowi nauki pacjenci mogą otrzymać terapie, o których zawsze marzyli: relatywnie bezpieczne, z ograniczonymi skutkami ubocznymi, a co najważniejsze – skuteczne. W przypadku wielu nowotworów (np. raka piersi, raka płuca, czerniaka) ostatnie pięć lat przyniosło przełomowe metody leczenia. Wielu chorych może obecnie żyć wiele lat, a jeszcze kilka lat temu skazani byli na rychłą śmierć. Rak staje się chorobą przewlekłą.

Smuci to, że polscy pacjenci mają ograniczony dostęp do najnowszych osiągnięć medycyny. Z opublikowanego przez fundację Alivia raportu „Dostęp pacjentów onkologicznych do terapii lekowych w Polsce na tle aktualnej wiedzy medycznej” wynika, że w większości typów nowotworów polski pacjent nie ma pewności, że będzie leczony zgodnie z aktualną wiedzą medyczną. W Polsce niedostępnych jest ponad 50 proc. leków na raka, które weszły do leczenia w ostatnich 13 latach i są zalecane w międzynarodowych standardach leczenia. Niezbędne są zasadnicze zmiany w polityce lekowej i refundacyjnej, by pacjenci w Polsce byli leczeni skutecznie oraz bezpiecznie, a nie wyłącznie najtaniej. Każdego roku można uniknąć dziesiątków tysięcy ludzkich tragedii.