Objawienie Pańskie, popularnie zwane świętem Trzech Króli, jest jednym z pierwszych, jakie odnotowuje historia. Na Wschodzie obchodzono je na pewno już w III wieku, choć w innej formie niż dziś. Epifania była częścią szerszych obchodów Bożego Narodzenia (stąd data dzisiejszych świąt Bożego Narodzenia w prawosławiu). Z kolei na Zachodzie święto Objawienia Pańskiego obchodzone jest co najmniej od IV wieku, oddzielnie od Bożego Narodzenia.
Zagadka trzech magów
Egzegeci biblijni są zgodni, że postacie trzech mędrców ze Wschodu są zagadką. Poetycki i niezbyt precyzyjny język ówczesnych mieszkańców Izraela „Wschodem” określał tereny na wschód od Jordanu. Mędrcy, magowie czy też astrologowie mogli więc przybyć z Persji, Babilonii bądź Arabii. Popularnie przyjęło się uważać, że jeden z „królów” był Murzynem z Afryki, jest to jednak legenda, podobnie jak większość pozabiblijnych podań o mędrcach ze Wschodu.
Magowie symbolizują pokłon, jaki świat pogański złożył narodzonemu w ciele Zbawicielowi oraz rząd dusz, jaki miał on odtąd sprawować na ziemi. Kończył się czas Starego Przymierza, a wszystkie narody miały zastąpić tych z Izraela, którzy nie zachowali wierności religii Mojżeszowej i nie przyjęli zapowiadanego przez proroków Mesjasza. Oto już nadszedł Władca najwyższy: a w ręku Jego królewska władza i moc i rządy świata – głosi antyfona na wejście w tradycyjnej liturgii Objawienia Pańskiego.
Niewiele szczegółów o owych mędrcach podaje św. Mateusz w swojej Ewangelii. Przyjęło się umownie uznawać, iż było ich trzech, ponieważ Ewangelista wymienia trzy dary, jakie wręczyli Panu: złoto, mirrę i kadzidło. Dwa ostatnie były w tamtych czasach oceniane podobnie jak złoto, zresztą do dziś olejek eteryczny z kadzidłowca jest jednym z najdroższych. Podobnie umowny charakter mają imiona – Kacper, Melchior i Baltazar – które pochodzą już z recepcji średniowiecznej.
Trzech magowie w Piśmie Świętym i w legendzie
O okolicznościach narodzin Mesjasza wspomina Stary Testament w wielu miejscach, jednak o samych przybyszach z dalekich krain i podporządkowaniu pogan pod prawo Ewangelii opowiada prorok Izajasz (60, 1): Powstań, Jeruzalem, i rozbłyśnij jasnością, bo przybywa światłość twoja i chwała Pańska wzeszła nad tobą. Bo oto ciemności okryją ziemię i mrok narody, nad tobą zaś wzejdzie Pan i ujrzą w tobie Jego chwałę. I będą poganie chodzić w świetle twoim, a królowie w blasku twego wschodu. Podnieś wokoło twe oczy, a oglądaj: wszyscy ci zgromadzili się, do ciebie przybyli. Synowie twoi z daleka przybędą, a córki twoje z boku powstaną. Wtedy ujrzysz i promieniować będziesz radością. Zadziwi się i rozszerzy twe serce, gdy zwróci się ku tobie bogactwo morza, moc pogan do ciebie przybędzie. Niby potop przykryje cię mnóstwo wielbłądów, dromaderów z Madianu i Efy. Wszyscy z Saby przybędą, przynosząc złoto i kadzidło i głosząc chwałę Panu.
Piękna i inspirująca historia trzech magów jest motywem od wieków podejmowanych w sztuce. Piękny wiersz poświęcił im T.S. Eliot. W Podróży magów (Journey of the Magi) z niezwykłą plastycznością opisuje on znój podróży z jej drobnymi szczegółami, wprowadzając sugestywny koloryt i kierując myśl czytelnika ku bogactwu znaczeń tej wyprawy i jej celu – pokłonu Dzieciątku.
Trudno się dziwić, że wyobraźnia chrześcijan chciała dalej podążać śladami mędrców ze Wschodu, gdy odeszli oni do swoich krain i ślad historyczny po nich zaginął. Mówiło się nawet, że podczas misyjnych podróży Apostołów przyjęli oni chrzest i zostali biskupami oraz że ponieśli śmierć męczeńską za wiarę. W katedrze św. Piotra i Najświętszej Maryi Panny w Kolonii znajduje się misternie wykonany średniowieczny relikwiarz, w którym mają być przechowywane relikwie tych, którzy jako pierwsi oddali pokłon Panu.
Czy magowie są Świętymi?
O rzekomych doczesnych szczątkach trzech magów wspomina Marco Polo w swoim dzienniku z podróży na Daleki Wschód: Jest w Persji miasto Savah, z którego wyszli trzej Magowie, kiedy udali się, aby pokłon złożyć Jezusowi Chrystusowi. W mieście tym znajdują się trzy wspaniałe i potężne grobowce, w których zostali złożeni Trzej Magowie. Ciała ich są aż dotąd pięknie zachowane cało tak, że nawet można oglądać ich włosy i brody.
Odpowiadając na tytułowe pytanie, należy zauważyć, że Kościół nie czci mędrców ze Wschodu jako świętych, niemniej pojawiają się oni w Piśmie Świętym i pośrednio w tekstach liturgii Objawienia Pańskiego, gdzie wykorzystane są fragmenty księgi Izajasza o darach pogańskich. Kolekta święta obchodzonego 6 stycznia głosi: Boże, w dniu dzisiejszym za przewodem gwiazdy objawiłeś narodom Jedynego Syna Twojego; skoro tedy poznaliśmy Ciebie przez wiarę, doprowadź nas łaskawie do oglądania piękna Majestatu Twojego.
Czytaj też:
"Ta najświętsza noc". Teologia Bożego Narodzenia w tekstach Mszy Trydenckiej