Czym są relikwie?
Słowo "relikwia" pochodzi z języka łacińskiego. "Reliqium" oznacza tyle co "pozostałość", "spuścizna", "dziedzictwo", "ojcowizna", "pamiątka". W kontekście religijnym owe "pamiątki" i "spuścizna" dotyczą osób świętych. W religii katolickiej i prawosławnej są otaczane szczególnym szacunkiem i kultem.
Wyróżniamy różne rodzaje relikwii. Są one podzielone na kategorie. Grzegorz Gacki w jednym z artykułów na temat relikwii stworzył taki podział:
- ciała zmarłych – na przestrzeni wieków to ten rodzaj relikwii był otaczany największym kultem wśród wiernych;
- części ciała – np. części kostne, włosy lub paznokcie
- relikwie wtórne – czyli takie, które bezpośrednio stykały się z relikwiami (np. płótno, w które zawijano relikwie)
- szczególnym rodzajem relikwii są przedmioty związane z Jezusem i Jego Śmiercią (wśród takich relikwii wyróżniamy np. fragmenty Krzyża, całun, kolce korony cierniowej). Jedną z relikwii pośrednio związaną z Jezusem jest chusta św. Weroniki, przedstawiająca twarz Jezusa. O sile kultu tej relikwii świadczą m.in. mandylion (ikonowe przedstawienie owej chusty) w religii prawosławnej, a katolicyzmie z kolei jedna ze stacji drogi krzyżowej, poświęcona wytarciu przez Weronikę twarzy Jezusowi.
Kult relikwii
Kult relikwii znany jest nie tylko w chrześcijaństwie. Zna go również np. islam. Muzułmanie mają swój święty kamień Hadżar w meczecie Kaaba w Mekce. Oddanie mu czci podczas pielgrzymki do Mekki to jeden z pięciu obowiązków wyznawców islamu. Buddyści czczą z kolei ząb Buddy.
Jednak powszechnie kult relikwii kojarzy się z chrześcijaństwem. Relikwie są czczone jedynie wśród katolików i prawosławnych. Zostały odrzucone przez protestantyzm.
Kult relikwii nie wynika z przekazu Pisma Świętego, ani też z Tradycji. Jest to przejaw pobożności ludowej, który był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Co ciekawe, pierwsi chrześcijanie nie znali kultu ludzkich szczątek. Może to wynikać z judaistycznego pochodzenia chrześcijaństwa. Judaizm bowiem opowiada się za nietykalnością ludzkich szczątek.
Grzegorz Gacki w swoim artykule na stronie www.kosciol.pl wskazał, że istotną datę w rozwoju kultu świętych ma IV wiek. To wtedy powszechne stało się grzebanie zmarłych w pobliżu grobu męczennika. Męczenników nazywano świętymi i z biegiem lat rozwijał się coraz szerzej kult świętych, który umożliwił rozwój kultu relikwii.
Początki kultu relikwii
Na przełomie III i IV wieku do Cesarstwa Rzymskiego zaczęły napływać obce ludy. Wraz ze swoją kulturą przynosili oni także swoje wierzenia i religie, nieznane dotąd mieszkańcom cesarstwa. Ludy te odznaczały się przede wszystkim innym stosunkiem do zmarłych. Traktowali ich jak członków rodziny, którzy żyją. Uważali, że podtrzymywanie kontaktu ze zmarłymi zachowa ich od złych mocy. Kontakt ten nie dotyczył jedynie duszy, ale także rzeczy, które po zmarłym zostały. W tamtym czasie, najczęściej były to fragmenty kości.
W 313 roku Konstantyn Wielki i Licyniusz wydali edykt mediolański. Dokument ten zalegalizował chrześcijaństwo, niejako sprawiając, że stało się ono niedługo jedyną religią w cesarstwie. Mieszkańcy zaczęli w masowy sposób przyjmować religię chrześcijańską. Dotyczyło to także obcych ludów. Przechodząc na inną religię, wnosili oni do chrześcijaństwa swoje dotychczasowe wierzenia.
W ten sposób, niejako kult zmarłych zaczął przechodzić do chrześcijaństwa. Zaczęto interesować się grobami męczenników, modlono się przy grobach i zapalano świece. Z czasem zauważono, że podczas modlitwy przy grobach ludzie zostali uzdrawiani. To spowodowało, że grobom męczenników oddawano coraz większą cześć. Zaczęto budować nad grobami okazałe bazyliki i świątynie pod wezwaniem tychże świętych. Jednak to nie był czas, kiedy szczątki świętych można było przenosić lub dotykać. Dopiero właśnie cesarz Konstantyn w IV wieku zezwolił, aby w drodze wyjątku, przenoszono szczątki zmarłych świętych.
To dało kolejny impuls do rozwoju kultu świętych. Pierwsze takie wydarzenie miało miejsce w 354 roku, kiedy wyrażono zgodę na ekshumację szczątków św. Babila. Po ekshumacji przeniesiono je do Antiochii. Jednym z ważnych wydarzeń dotyczących rozwoju kultu relikwii było wybudowanie miasta na cześć cesarza Konstantyna – Konstantynopola, w którym władca wybudował świątynię. Miasto to nie miało jednak żadnej kultury i historii, dlatego cesarz postanowił, by tak jak w Rzymie, tak również w Konstantynopolu były relikwie zmarłych świętych. Przeniesiono tam doczesne szczątki św. Andrzeja, brata świętego Piotra, które złożono w wybudowanym kościele Dwunastu Apostołów.
Do rozwoju kultu relikwii przyczyniła się również matka cesarza Konstantynopola – św. Helena. W 326 roku udała się ona do Jerozolimy z pielgrzymką. Stamtąd przywiozła relikwie związane z samym Jezusem Chrystusem, a wśród nich m.in. drzewo Krzyża na którym umierał Zbawiciel, chustę św. Weroniki. gwoździe, którymi był przybity Jezus, a także tunikę Jezusa oraz całun Turyński. Od tego czasu popularne stało się nie tylko pielgrzymowanie, ale także kult relikwii związanych z Męką Pańską.
Krytycy kultu relikwii
Mimo widocznego rozwoju kultu relikwii w religii chrześcijańskiej, byli również tacy, którzy kult ten krytykowali. Św. Hieronim, cytując słowa św. Mateusza: "Bóg jest Bogiem żywych a nie umarłych", uważał, że rzeczom lub też szczątkom ciał zmarłych nie należy się kult ani cześć.
Krytykami kultu relikwii byli również św. Grzegorz z Nyssy oraz św. Augustyn. Ojcowie Kościoła twierdzili, że kult należy się tylko i wyłącznie samemu Bogu. Z kolei osoby święte oraz ich relikwie należy traktować z miłością. Zdaniem świętych Grzegorza i Augustyna, cuda może czynić jedynie Pan Bóg.
Pod koniec starożytności z kultem relikwii nierozerwalnie związany był kościół. To oznacza, że świątynia była miejscem, gdzie przechowywano szczątki, ale także gdzie działy się cuda i gdzie o cuda proszono. To do kościołów, gdzie znajdywały się relikwie, odbywało się najwięcej pielgrzymek. Grzegorz Gacki w swoim artykule zwrócił uwagę, że w V wieku, "w czasach Karola Wielkiego sam fakt przeniesienia zwłok do świątyni lub klasztoru był niejako aktem kanonizacji".
Stopnie relikwii
Do 2017 roku w Kościele istniał podział relikwii na stopnie:
- relikwie I stopnia to ciała fragmenty ciał osób świętych i błogosławionych;
- relikwie II stopnia toprzedmioty noszone lub używane za życia przez osoby święte i błogosławione;
- za relikwie III stopnia uważano przedmioty, które miały kontakt z relikwiami pierwszej klasy. Najczęściej było to płótno, w które było zawinięte ciało świętego.
Każda relikwia przechowywana jest w opieczętowanych kapsułach. Za autentyczne uważa się jedynie relikwie uznane przez głowę Kościoła – papieża.
Czytaj też:
Biskup: To od nas zależy, czy za sto lat w Polsce będą kościołyCzytaj też:
10 obrazów polskich malarzy, o których powinieneś co nieco wiedzieć