Londyn nigdy nie był „stolicą sztuki”, a jednak z końcem II wojny światowej na wyspach brytyjskich ukształtowało się polskie środowisko artystyczne, pod względem liczebności i trwałości największe poza Polską i najbardziej różnorodne. Wiemy dziś, że w okresie stu lat XX wieku mieszkało, kształciło się w angielskich i szkockich szkołach malarstwa, architektury i rzemiosła artystycznego, i brało czynny udział w życiu artystycznym państwa ponad 1120 malarzy, rzeźbiarzy, grafików, rysowników i fotografików polskich i polskiego pochodzenia. Byli wśród nich artyści wybitni i na trwałe wpisani w sztukę brytyjską, tej miary co Jankiel Adler, Caziel, Stanisław Frenkiel, Mark Gertler, Henryk Gotlib, Józef Herman, Stanisława de Karlowska, Tadeusz Koper, Robert Lenkiewicz, Adam Kossowski, Marian Kratochwil, Władysław Marynowicz, Elie Nadelman, Tadeusz Piotr Potworowski, Zdzisław Ruszkowski, Franciszka Themerson, Feliks Topolski czy Marek Żuławski. Ich prace znajdują się w największych angielskich muzeach i galeriach sztuki współczesnej, z Tate Gallery oraz Victoria & Albert Museum na czele.
Galeria:
9 WSPANIAŁYCH: Sztuka polska w Wielkiej Brytanii w XX wieku
Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu przygotowało wystawę 9. Wspaniałych: Sztuka polska w Wielkiej Brytanii, która jest jedyną na świecie stałą ekspozycją ukazującą dorobek artystyczny najwybitniejszych polskich artystów plastyków mieszkających w XX wieku na wyspach brytyjskich: Janusza Eichlera, Stanisława Frenkla, Haliny Korn, Mariana Kościałkowskiego, Mariana Kratochwila, Zdzisława Ruszkowskiego, Zygmunta Turkiewicza, Aleksandra Wernera i Marka Żuławskiego. Wszystkie pokazywane na wystawie prace są własnością Archiwum Emigracji i Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu, jedynej w Polsce pracowni muzealnej, gromadzącej obrazy, rzeźby, rysunki i grafikę oraz archiwa polskiej emigracji artystycznej z całego świata. Wszystkie są darami; zostały ofiarowane Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika, podobnie jak 14 tysięcy innych dzieł sztuki, przez Przyjaciół Emigrantów i ich rodziny w Wielkiej Brytanii i Polsce.
Prezentowani na wystawie artyści znaleźli się w Wielkiej Brytanii w różnych okresach, chociaż decydującą rolę w ich decyzjach o emigracji miała II wojna światowa: Żuławski dotarł do Londynu jeszcze przed wojną szukając inspiracji artystycznych, a krótko po upadku Francji przypłynęła na wyspy jego przyszła żona – Halina Korngold (Korn). Wojna na kontynencie zmusiła także Ruszkowskiego i Kratochwila, by przedostać się do wojska tworzonego w Szkocji. Turkiewicz, Eichler, Werner i Kościałkowski wyszli z Rosji sowieckiej z armią gen. Władysława Andersa i dotarli do Wielkiej Brytanii wraz z żołnierzami 2. Korpusu Polskiego w 1946 roku. Jako ostatni przypłynął nad Tamizę Frenkiel, który także ewakuowany był z Rosji, ale zatrzymał się w Bejrucie, by kontynuować studia. Znalazł się w Anglii w 1947 roku. Ekspozycja ukazuje zaledwie dziewięciu sponad tysiąca artystów i niespełna 350 prac. Świadczą one o wielkiej różnorodności tego, co Polacy wnieśli w życie artystyczne Wielkiej Brytanii.
Autorką wystawy jest Katarzyna Moskała.
Prof. Mirosław Supruniuk