Co było przedmiotem rozmów polskiej delegacji z przedstawicielami Litwy?
Tomasz Rzymkowski: W chwili obecnej polska młodzież w polskich szkołach na terytorium Republiki Litewskiej ma możliwość zdawania matury wyłącznie na poziomie szkolnym. W Polsce nie mamy takiej analogii, u nas jest jednolity egzamin państwowy, natomiast na Litwie przeprowadza się go na poziomie szkolnym i państwowym. Na tym wyższym poziomie nie ma obowiązkowego egzaminu z żadnego języka mniejszości narodowych. Środowiska polskie na Litwie od wielu lat podejmowały starania, aby to zmienić. Wiąże się to z wyższym poziomem zdawanego egzaminu np. przy rekrutacji na wyższe uczelnie. Otrzymaliśmy zapowiedź zmiany w tej sprawie podczas spotkania z minister edukacji narodowej Republiki Litewskiej.
Co konkretnie udało się osiągnąć?
Zostaliśmy poinformowani, że zostało wydane rozporządzenie wprowadzające egzamin z języka polskiego, przy czym kwestie związane z terminem były przedmiotem negocjacji. Konkluzja z naszego dosyć długiego spotkania jest taka, że rozwiązanie, które zostało wynegocjowane przez stronę polską i litewską, zostanie przedłożone najbardziej zainteresowanym środowiskom, czyli obywatelom Republiki Litewskiej będących mniejszością polską, przede wszystkim organizacjom oświatowym. Po przyjęciu tego stanowiska strona litewska zobowiązała się do zawarcia porozumienia z Polską, aby ten temat raz na zawsze zakończyć. Co ważne, deklaracja pani minister zakłada, że powrót języka polskiego stał się już faktem i ta sytuacja nie powinna być w przyszłości w jakikolwiek sposób kontestowana. Egzamin z języka polskiego będzie odbywał się na takich samych zasadach jak w naszym kraju. Zarówno język polski, jak i język litewski, będą obowiązkowymi przedmiotami.
Co Pańskim zdaniem skłoniło stronę litewską do takiej decyzji?
Przede wszystkim mówiliśmy o tym, jak wobec mniejszości narodowych postępuje państwo polskie. Informowaliśmy o tym, że ponad 300-osobowa grupa mniejszości litewskiej w Polsce ma możliwość bez skrępowania zdawania egzaminu maturalnego w swoim ojczystym języku. Takie prawo posiadają zresztą wszystkie inne mniejszości narodowe. Tego samego oczekiwaliśmy od strony litewskiej, czyli pewnej zasady bilateralności. Skoro nieliczna, ale ważna dla nas mniejszość narodowa ma w Polsce taką możliwość, to chcielibyśmy, żeby miała ją również ponad 10-tysięczna grupa polskiej młodzieży na Litwie. To był podstawowy i fundamentalny argument w naszej dyskusji. Przede wszystkim zaś w trakcie czterech godzin negocjacji poszukiwaliśmy takich rozwiązań, które będą satysfakcjonowały stronę polską, ale też będą do zaakceptowania przez system oświatowy Republiki Litewskiej.
Z drugiej strony kwestii spornych pomiędzy oboma krajami jest bardzo dużo. Czy po spotkaniu, w którym wziął Pan udział, możemy mówić o przełomie w relacjach polsko-litewskich?
Liczę, że te wszystkie sporne kwestie na poziomie rządowym zostaną rozwiązane. Decyzja ws. matury w języku polskim moim zdaniem jest tzw. jaskółką nadziei na rozstrzygnięcie problemów, które godzą w bardzo dobre relacje polsko-litewskie. Mam nadzieję, że ten trend będzie kontynuowany w duchu wzajemnego szacunku, ale też i świadomości, która moim zdaniem uległa zmianie. Wydaje mi się, że rząd litewski ma pełną świadomość tego, że mniejszość polska mieszkająca w Republice Litewskiej to lojalni obywatele. W związku z tym państwo litewskie powinno szanować jej odrębność, prawo międzynarodowe, a także postulaty, które strona społeczna mniejszości polskiej podnosi od lat. Mam nadzieję, że to jest początek dobrych relacji i normalizacji na linii mniejszość narodowa polska - rząd litewski.