Na drodze do rewolucji islamskiej w Iranie. Mohammad Mosaddegh obalony przez Stany Zjednoczone

Na drodze do rewolucji islamskiej w Iranie. Mohammad Mosaddegh obalony przez Stany Zjednoczone

Dodano: 
Prezydent USA, Harry Truman i premier Iranu, Mohammad Mosaddegh
Prezydent USA, Harry Truman i premier Iranu, Mohammad Mosaddegh Źródło: Wikimedia Commons
Mohammad Mosaddegh jest dziś jedną z bardziej popularnych postaci w Iranie, choć zmarł w 1967 roku. Premierem był bardzo krótko, lecz w historii kraju zapisał się pozytywnie. Został obalony w wyniku zamachu stanu, którym kierowały Stany Zjednoczone i Wielka Brytania.

Gdy w 1949 roku doszło do nieudanego zamachu na szacha. Ten, wstrząśniętym tym wydarzeniem zaczął pełnić coraz bardziej aktywną rolę w polityce. Szybko powołał Irańskie Zgromadzenie Ustawodawcze, mające zmienić konstytucję na jego korzyść. Zwołał również senat, do którego powołał połowę sprzyjających mu senatorów. Mohammad Mossadegh uważał, że ten wzrost siły politycznej szacha nie jest demokratyczny i, według niego, szach powinien „panować, ale nie rządzić”. Zwolennicy Mossadegha i inni przeciwnicy szacha połączyli się, tworząc koalicję znaną jako Front Narodowy. Głównym celem koalicji była nacjonalizacja ropy naftowej.

Mohammad Mosaddegh zyskał rozgłos w Iranie, gdyż nawoływał także do nacjonalizacji pól naftowych (należących do Brytyjczyków) i zerwaniu dotychczasowych więzów z Londynem i Waszyngtonem. Określany jako nacjonalista, chciał, aby Iran zyskał wreszcie suwerenność. W wyborach w 1951 roku Front Narodowy zdobył większość w parlamencie. Premierem mianowany został Mossadegh. Jego postawa od razu doprowadziła do konfliktu z prozachodnimi elitami kraju i szachem Mahammedem Rezą Pahlavim. Pod koniec 1951 roku Parlament Iranu jednomyślnie zatwierdził ustawę o nacjonalizacji ropy. Decyzja była bardzo popularna wśród większości Irańczyków i wywołała pośród nich wybuch uczuć patriotycznych. Panowało powszechne poczucie, że Iran po raz pierwszy od stuleci obejmuje kontrolę nad sprawami kraju.

Prmier Iranu, Mohammad Mosaddegh

Szach próbował zdymisjonować Mosaddegha, lecz ogólnokrajowe protesty sprawiły, że ten szybko wrócił na urząd. Dla Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, dla których wpływy w Iranie były kluczowe w kontekście całego regionu zaczęły pilnie obserwować Mosaddegha. CIA doszła wówczas do wniosku, że irański premier ma komunistyczne „skłonności” i jeśli pozostanie u władzy, to zaprowadzi kraj pod sowiecką kuratelę. Wielka Brytania miała w Iranie największe interesy i próbowała je ratować oskarżając Iran nawet na forum ONZ. Mohammad Mosaddegh wybrał się wówczas osobiście do Nowego Jorku, gdzie w siedzibie Oganizacji przedstawił stanowisko Iranu. Jego ostre wystąpienie (Mossadegh określił Wielką Brytanię mianem kraju okrutnego i imperialistycznego, okradającego uboższe państwa) okazało się wielkim sukcesem dyplomatycznym, jednak jeszcze bardziej zaostrzyło relacje z Londynem.

Brytyjczykom za pomocą propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych udało się przekonać Dwighta Eisenhowera i jego doradców o konieczności reakcji w Iranie w obawie przed objęciem rządów przez komunistów i dostaniem się Iranu w strefę wpływów Związku Sowieckiego. Amerykański wywiad rozpoczął ścisłą współpracę z szachem Rezą Pahlavim. Wspólnie zaczęto planować spisek mający obalić niewygodnego polityka. Kiedy Mosaddegh dowiedział się o tym, wezwał swoich zwolenników do wyjścia na ulice i rozpoczęcia protestów.

W marcu 1953 roku amerykański sekretarz stanu John Foster Dulles nakazał CIA (kierowanemu przez sweg brata, Allena Dullesa) sporządzenie planów obalenia premiera. Akcja, znana jako operacja Ajax, skoncentrowała się wokół irańskiego monarchy, którego starano się przekonać do obalenia Mossadegha. CIA rozpoczęło operację przekupywania oficerów irańskiego wojska oraz wyższych urzędników – namawiano ich, aby w żadnym razie nie popierali Mosaddegha, a w przypadku próby jego obalenia nie reagowali.

Oficjalnym pretekstem do rozpoczęcia przewrotu był dekret premiera o rozwiązaniu parlamentu w obliczu kryzysu parlamentarnego oraz dalsze ograniczenie funkcji szacha. W sierpniu 1953 roku szach w końcu zgodził się na obalenie Mossadegha. Do roli przyszłego premiera wybrany został przez CIA i MI6 (brytyjski wywiad), generał Fazlollah Zahedi. 19 sierpnia wojsko za wiedzą szacha Pahlaviego obaliło premiera Mohammada Mosaddegha. Plan puczu zakładał odegranie przez agentów próby komunistycznego przewrotu. Agenci wyszli na ulice i dokonywali aktów chuligaństwa w dzielnicach biznesowych. Zahedi 19 sierpnia skierował przeciwko nim wojsko, które miało stłumić wystąpienie rzekomych komunistów oraz obalić sympatyzujący z nimi rząd (sam Zahedi został zresztą obalony decyzją szacha 1,5 roku później).

Mohammad Mosaddegh w areszcie domowym

Mosaddegh został aresztowany i osadzony w areszcie domowym. Wielu jego zwolenników i członków rządu zostało aresztowanych, było torturowanych lub straciło życie w więzieniach. Zatrzymano łącznie około 5 tysięcy osób, wielu z nich zginęło. Sam Mohammad Mosaddegh zmarł, przetrzymywany w areszcie domowym, w roku 1967 roku.

W podziękowaniu za pozbycie się niewygodnego polityka, szach ofiarował Amerykanom 40 procent udziałów w irańskich polach naftowych. Amerykanie byli największym sojusznikiem Iranu w okresie zimnej wojny. Z sojuszu z Teheranem, Waszyngton bardzo skorzystał, lecz sam wiele również zainwestował. W Iranie wprowadzono wtedy szereg, wydawałoby się pozytywnych reform, np. przyznano prawa wyborcze kobietom, wprowadzono obowiązkową edukację dzieci i rozpoczęto reformę rolną. Amerykańskie wpływy w kraju coraz bardziej nie podobały się jednak społeczeństwu.

W roku 1979 doszło do rewolucji islamskiej, a władzę przejęło stronnictwo ajatollaha Ruhollaha Chomeiniego. Powstała wówczas Islamska Republika Iranu, w której prawem obowiązującym stało się prawo koraniczne (szariat).

Czytaj też:
Egipt rzucił wyzwanie Francuzom i Anglikom. I wygrał
Czytaj też:
Iran: Trzech chrześcijan z wyrokiem 5 lat więzienia za "antyislamską propagandę"

Źródło: DoRzeczy.pl