Tematyka rozliczeń z niemieckimi sprawcami zbrodni z okresu II wojny światowej została podjęta w wystawie przygotowanej przez pracowników Delegatury IPN w Kielcach. Ekspozycja składa się z 27 plansz podzielonych na dwie części. W pierwszej ukazano zasięg rozliczeń w poszczególnych krajach Europy. W tym również podzielonych Niemiec oraz Austrii. W drugiej znalazły się przykłady zbrodni i odpowiedzialnych za nie osób, które nigdy nie stanęły przed sądem lub zostały uniewinnione nawet mimo obciążających zeznań lub dowodów winy. Opisy zostały przygotowane w dwóch językach: polskim i angielskim.
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki podkreślał, że tylko niewielu niemieckich zbrodniarzy z czasu II wojny światowej dosięgnęła sprawiedliwość. Historycy szacują, że funkcjonariusze III Rzeszy odpowiadali za śmierć około 13 milionów osób, nie licząc żołnierzy ginących na froncie.
- Za śmierć tych 13 milionów osób odpowiadało kilkaset tysięcy funkcjonariuszy III Rzeszy. Po 1945 roku prokuratura RFN postawiła przed sądami 87 tysięcy z nich. Skazano tylko 6,5 tysiąca, a 182 osoby dostały wyrok dożywotniego więzienia. To przerażająca statystyka powojennych Niemiec – mówił prezes IPN dr Karol Nawrocki.
- Chciałbym, abyście Państwo oglądali tę wystawę z głęboką refleksją o tym, co wydarzyło się podczas II wojny światowej i po niej. Chciałbym, by starczyło Państwu odwagi, wolnego myślenia i czasu, abyście oglądali ją również z refleksją o współczesności i przyszłości. Dziś niektórzy przedstawiciele Niemiec chcą uczyć nas wartości europejskich, demokracji, samorządności, praworządności, gdy jednocześnie nie rozliczyli się ze zbrodniami III Rzeszy i II wojny światowej, a potencjał gospodarczy tego kraju był budowany na krwi i cierpieniu Polaków, Żydów oraz innych narodów – mówił do zebranych na Placu Artystów.
Dr Michał Zawisza, autor wystawy, zwracał uwagę na to, że wraz z klęską Niemiec wielu esesmanów i nazistów uciekało do Szwajcarii, Hiszpanii, Argentyny czy Brazylii.
- Jednak większość uniknęła kary mieszkając w Niemczech. Część ukrywała się pod przybranym nazwiskiem, jak Fritz Katzmann, nadzorujący zagładę Żydów w dystrykcie Galicja. Inni nie widzieli potrzeby ukrywania, ciesząc się niekiedy szacunkiem społeczeństwa. Powszechnie znany jest przypadek Heinza Reinefartha, dowodzącego oddziałami policyjnymi mordującymi cywilów w czasie powstania warszawskiego, który po wojnie rozwijał karierę polityczną. Dodatkowo Niemcy odmawiały ekstradycji podejrzanych lub skazanych w innych krajach, a materiały przesyłane niemieckim śledczym długo czekały na wykorzystanie – mówił.
Ściganie i karanie zbrodniarzy zostało ukazane za pomocą fotografii. Ujęcia z sal sądowych, dokumentacja zbrodni, czy powojenne zdjęcia zbrodniarzy, którzy wymknęli się wymiarowi sprawiedliwości, pochodzą one różnych źródeł: polskich i zagranicznych archiwów, muzeów, bibliotek oraz agencji prasowych.
Dotychczas w bogatej już ofercie wystaw opracowanych przez pracowników Instytutu Pamięci Narodowej nie ma wystawy w całości dotyczącej wskazanej tematyki. Jest to o tyle istotne, że zbrodnie niemieckie popełnione w okupowanej Polsce są jednym z najważniejszych obszarów badawczych oraz popularyzatorskich IPN, a ściganie zbrodni popełnionych na narodzie polskim należą do zadań pionu prokuratorskiego.
Autor scenariusza wystawy: dr Michał Zawisza
Współpraca: Edyta Krężołek, Ilona Religa-Gola, Jakub Mularczyk
Projekt graficzny: Urszula Zalejska-Smoleń, Katarzyna Niklas
Recenzenci: dr Paweł Kosiński, Magdalena Śladecka
Na potrzeby wystawy wykorzystano fotografie z około 60 różnych źródeł. Oprócz pochodzących ze Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oraz innych polskich instytucji, znajdą się materiały pochodzące z bibliotek, muzeów, miejsc pamięci (np. byłych obozów koncentracyjnych), archiwów państwowych i miejskich, instytutów naukowych, czy agencji prasowych z: Austrii, Belgii, Danii, Grecji, Holandii, Izraela, Kanady, Łotwy, Francji, Norwegii, Serbii, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Włoch. Duża część materiałów pochodzi z niemieckich archiwów (Bundesarchiv oraz archiwów regionalnych).
Patronat medialny: Polskie Radio, Jedynka Polskie Radio, TVP Info, TVP World, Polska Agencja Prasowa, Tygodnik „Do Rzeczy”, Polska Press Grupa, wPolityce.pl, Wszystko Co Najważniejsze, Przystanek Historia, Polskie Radio Kielce, TVP3 Kielce, „Echo Dnia Świętokrzyskie”, Radio eM Kielce, Telewizja Świętokrzyska