Wydarzenie otworzyło wystąpienie Prezesa Zarządu Fundacji im. Janusza Kurtyki oraz Zastępcy Prezesa IPN – dr. Mateusza Szpytmy, który przypominał w kilku słowach osobę Patrona Fundacji – prof. Janusza Kurtykę.
– Janusz Kurtyka był nie tylko znakomitym mediewistą, wybitnym historykiem. Był znakomitym prezesem Instytutu Pamięci Narodowej, który wiedział, że przeszłość nie jest tylko sama dla siebie, tylko jest po to, aby odpowiednio kreować przyszłość.
Następnie odbyły się dwa panele dyskusyjne: Algorytmy prawdy, algorytmy fałszu. Sztuczna inteligencja w obszarze historii. Szanse i zagrożenia oraz Za łukiem rzeki. Czy możliwy jest globalny zwrot w narracji o polskiej historii?
W pierwszym z nich poświęconym sztucznej inteligencji w obszarze historii, dyskutowano o tym, jak korzystać z takich narzędzi jak np. chatbot tak, aby nie generowały one fałszywych informacji. W rozmowie prowadzonej przez Pawła Kurtykę udział wzięli Magdalena Hajduk – Dyrektor Biura Nowych Technologii IPN, dr Leszek Bukowski – specjalista języka naturalnego oraz Jan Barbacki – wykładowca Akademii Górniczo-Hutniczej.
W kolejnej debacie uczestniczyli prof. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prof. Ewa Domańska reprezentująca Uniwersytet Adama Mickiewicza. W trakcie rozmowy prowadzonej przez dr. Damiana Bębnowskiego poruszali oni kwestie dotyczące wojny na Ukrainie, zachwiania globalnego systemu bezpieczeństwa oraz powrotu do wartości, takich jak wolność, niepodległość i odwaga podkreślając, że przypominanie o nich ma wpływ na sposób postrzegania Polski i jej przeszłości przez świat.
Druga część dnia rozpoczęła się od wystąpień zaproszonych Gości. Jako pierwsza głos zabrała dr Barbara Fedyszak-Radziejowska, która odczytała list od Prezydenta RP Andrzeja Dudy. Następnie prof. Tadeusz Wolsza przekazał zabranym treść listu od Marszałek Sejmu RP – Elżbiety Witek, po czym przemawiali Zastępca Prezesa IPN – dr Karol Polejowski, Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności – Wojciech Kaczmarczyk oraz Paweł Kurtyka, który jako prezes Fundacji organizującej wydarzenie stwierdził:
to dla nas wielkie święto, raz w roku wręczamy naszą najważniejszą i kluczową nagrodę, będącą ramieniem Fundacji, z pomocą którego stara się wpływać na dostępność polskiej historiografii, polskich publikacji na rynkach międzynarodowych, czyli realizować swój główny cel statutowy.
Następnie ogłoszono wyniki VII edycji Konkursu o Nagrodę im. Janusza Kurtyki, przedstawiono sylwetkę jego laureata – prof. Wojciecha Materskiego oraz wręczono mu okolicznościową statuetkę, którą odebrał z rąk Zuzanny Kurtyki i dr. Mateusza Szpytmy. Formą Nagrody jest przetłumaczenie zwycięskiej książki na język angielski i niemiecki oraz wydanie jej w zagranicznych wydawnictwach wraz z promocją na zachodnim rynku naukowym.
Podczas uroczystej Gali wręczone zostały także Nagrody Przeszłość/Przyszłość w III edycji Konkursu.
W kategorii "Innowacyjne formy edukacji historycznej" zwyciężyło Muzeum – Dom Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej. Podstawowym celem działalności tej instytucji jest popularyzowanie wiedzy na temat osoby rotmistrza Witolda Pileckiego, zachowanie materialnego i niematerialnego dziedzictwa związanego z jego życiem i działalnością oraz opieka nad nim, w tym upowszechnianie reprezentowanych przez bohatera wartości i tradycji idei niepodległościowej Rzeczypospolitej. Ponadto instytucja zajmuje się dokumentowaniem i propagowaniem dziejów Ziemi Ostrowskiej i Północno-Wschodniego Mazowsza, w tym pieczą nad zabytkami nieruchomymi Ostrowi Mazowieckiej. Muzeum realizuje swoją misję poprzez organizację wystaw i wydarzeń kulturalnych, gromadzenie zbiorów i ich opracowywanie oraz działalność edukacyjną, popularyzatorską i wydawniczą.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej nagrodzono w kategorii "Strażnicy Ksiąg". Archiwum IPN realizuje misję ocalania, zabezpieczania oraz udostępniania materiałów i pamiątek po Polakach rozproszonych po całym świecie. Działa we wszystkich oddziałach i delegaturach IPN w całym kraju, gromadząc zbiory przekazywane przez osoby prywatne, organizacje polonijne oraz archiwa zagraniczne. Otrzymane dokumenty są prezentowane opinii publicznej w możliwe jak najszerszym zakresie – za pośrednictwem wystaw, konferencji, seminariów naukowych oraz publikacji książkowych i prasowych. Ponadto o najciekawszych z nich można dowiedzieć się z wpisów na stronie internetowej instytucji oraz nagrań publikowanych przez nią na platformie Spotify.
"Dyplomacja publiczna i troska o dobre imię Polski za granicą" to kategoria, w której nagrodę przyznano Fundacji Stichting Driel-Polen – holenderskiej organizacji utworzonej w Driel przez lokalnych mieszkańców w uznaniu Cornelii Baltussen, która w czasie II wojny światowej opiekowała się żołnierzami 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego – prowadzącej w 1944 roku działania w okolicznych miejscowościach w ramach operacji "Market Garden" - zaś po zakończeniu konfliktu walczyła o przywrócenie im dobrego imienia. Powołano ją w celu wskrzeszania pamięci o bohaterskich polskich wojskowych, upowszechniania wiedzy na ich temat oraz odpowiedniego zatroszczenia się o ich cześć po niesłusznym obwinieniu ich przez Brytyjczyków o niepowodzenie alianckich planów na tym odcinku frontu. W skład zarządu organizacji wchodzą wyłącznie Holendrzy, a jej obecnym przewodniczącym jest Arno Baltussen.
W kategorii "Upamiętnienie w terenie" zwyciężyła Fundacja Piękno Życia. Organizacja ta powstała w 2017 r., a jej celem jest inicjowanie, podejmowanie i popieranie działań na rzecz ochrony, profilaktyki i promocji zdrowia fizycznego i kondycji psychicznej. W ramach tego organizacja aktywnie angażuje się w działania lokalnej społeczności. Realizując jeden ze związanych z tym projektów organizacja podjęła się budowy pierwszego w Polsce pomnika poświęconego ofiarom tzw. operacji polskiej NKWD – ludobójstwa na ponad100 tys. Polaków, przeprowadzonego w latach 1937–1938 przez władze ZSRS.
Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą został natomiast nagrodzony w kategorii "Polonia i Polacy za granicą". Komitet został założony w 1990 r. z inicjatywy i przy wsparciu Jerzego Waldorffa, prezesa Społecznego Komitetu Opieki nad Powązkami. Aktywność organizacji sprowadza się przede wszystkim do dbania o pomniki znajdujące się w nekropolii na Rossie oraz prowadzenia ich renowacji. "Jej działalność jest bardzo ważna dla litewskiej Polonii ze względu na wpływ troski o pamięć na budowę tożsamości polskiej na Wileńszczyźnie" - podkreśliła Fundacja im. Janusza Kurtyki.
Po wręczeniu Nagród Przeszłość/Przyszłość przyznano Nagrodę Przyjaciela Fundacji im. Janusza Kurtyki, którą otrzymała Alina Czerniakowska, za realizację filmu dokumentalnego Trwajcie, przyblizającego sylwetkę Patrona Fundacji - prof. Janusza Kurtyki, zrealizowanego tuż po katastrofie smoleńskiej.
Blok nagród zakończyło wręczenie przez przedstawiciela Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych – Grzegorza Gemzałę medali „Pro Patria” Fundacji im. Janusza Kurtyki oraz jej pracownikom w uznaniu za pracę w popularyzowaniu polskiej historii i tradycji niepodległościowej.
Wydarzenie zwieńczyła debata z Laureatem Nagrody im. Janusza Kurtyki prof. Wojciechem Materskim, którą poprowadził Tomasz Krok z warszawskiego oddziału IPN oraz koncert artystów Filharmonii Krakowskiej pt. "Zapora. Nigdy się nie poddam". Po zakończeniu występu uczestnicy mieli możliwość zwiedzania Belwederu w asyście przewodnika.
W niedzielę odbyły się wydarzenia będące uzupełnieniem Przeglądu. Wśród nich było zwiedzanie Biblioteki im. Janusza Kurtyki i msza św. w intencji środowiska skupionego wokół Fundacji im. Janusza Kurtyki celebrowana w Pawilonie X Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL (ul. Rakowiecka 37) oraz spacer historyczny po Warszawie "Widziałem na własne oczy... – śladami pamięci Zbrodni Katyńskiej w Warszawie".
Przegląd Przeszłość/Przyszłość odbył się pod Patronatem Honorowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy.
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023.
Zadanie finansowane z budżetu państwa w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” prowadzonego przez Ministra Edukacji i Nauki.
Partner ORLEN S.A.
Wsparcie: Fundacja KGHM Polska Miedź, Fundacja PZU, Fundacja Enea, Kopalnia Soli Wieliczka S.A.
O Fundacji:
Fundacja im. Janusza Kurtyki została powołana w 2016 roku, by służyć promocji Rzeczypospolitej Polskiej, jej historii i historiografii, w kraju i za granicą. Stawia sobie za cel dbanie o Jej dobre imię oraz podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej i obywatelskiej, a także postaw patriotycznych. Misją Fundacji jest wyjście naprzeciw wyzwaniom w zakresie polityki historycznej oraz jej współkształtowanie poprzez realizację konkretnych programów.
Drugim kluczowym aspektem działalności Fundacji jest upamiętnienie dorobku jej Patrona. Stworzyliśmy Bibliotekę, zawierającą zbiór literatury z zakresu mediewistyki i historii najnowszej, którego bazę i dominującą część stanowi bogaty księgozbiór Janusza Kurtyki.