Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi to stosunkowo młoda instytucja. Został utworzony decyzją Ministra i Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2019 roku. Z założenia swoim funkcjonowaniem ma on nawiązywać do przedwojennego Państwowego Instytutu Kultury Wsi powołanego w 1936 roku. Dzięki swojej siedzibie i częściowo obszarowi zainteresowań instytucja ta jest również spadkobiercą Centralnej Biblioteki Rolniczej – która dziś jest włączona w struktury Instytutu oraz Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, które już na przełomie XIX i XX wieku zbierało i popularyzowało wszystko co miało związek z kulturą ludową, wsią i rolnictwem.
Głównymi zadaniami Instytutu jest popularyzowanie, dokumentowanie i poszerzanie wiedzy na temat kultury mieszkańców obszarów wiejskich. Misję tę realizuje poprzez upowszechnianie wiedzy o kulturze wsi, zachęcanie mieszkańców wsi do poznawania swojego dziedzictwa oraz pokazywanie piękna tradycji mieszkańcom miast. Instytucja ma na koncie organizację wielu wydarzeń umożliwiających spotkania z kulturą ludową w centrum stolicy oraz konkursów aktywizujących mieszkańców wsi. Instytut wspiera także twórców ludowych i uznane, ogólnopolskie imprezy, które tradycję, sztukę i muzykę ludową stawiają na pierwszym miejscu. Niemniej ważnym elementem jego funkcjonowania i zadaniem, które sobie stawia jest wspieranie naukowców i badaczy, którzy dziedzictwem kulturalnym i historycznym wsi zajmują się zawodowo. Jak pisze w swojej koncepcji programowej dyrektor placówki, Katarzyna Saks „niestety w chwili obecnej brak jest działań dedykowanych tylko i wyłącznie osobom zajmującym się tego rodzaju tematami. W programach grantowych dostępnych w innych instytucjach, muszą oni z reguły konkurować z naukowcami i badaczami z innych dziedzin, częstokroć przegrywając konkursy ze względu na mało nośne tematy”.
Sposobem na docenienie badaczy oraz ich mentorów jest nowa inicjatywa Instytutu – konkurs na najlepszą pracę magisterską i doktorską, zatytułowany „Korzenie i Skrzydła”. Rokrocznie powstaje bardzo wiele prac poświęconych dziedzictwu, tradycji czy historii wsi i mimo nowatorskiego podejścia, wnikliwych badań i zaangażowania twórców, większość z nich kończy w przepastnych archiwach instytucji naukowych nie ujrzawszy światła dziennego poza wąskim gronem osób zaangażowanych w obronę. Nowy konkurs Instytutu ma zmienić tę sytuację. Jego celem jest popularyzacja wyników oryginalnych badań naukowych poświęconych kulturze i dziedzictwu obszarów wiejskich, aby więcej osób mogło się nimi cieszyć i z nich skorzystać. Ma to być także docenienie i wsparcie młodych naukowców i ich promotorów oraz zachęcanie ich do kontynuacji badań w tym zakresie. Organizatorzy pragną również zmobilizować młodych badaczy i ich mentorów do podejmowania tematów dotyczących współczesnych trendów i procesów kulturowych, kształtujących życie i budujących spójność lokalnych społeczności. Zadaniem tej inicjatywy jest też, jak czytamy w regulaminie konkursu „wzmocnienie nurtu badań nad dziedzictwem niematerialnym i materialnym polskiej wsi, by nie tylko chronić wartości duchowe, tradycyjne umiejętności, zjawiska historyczne i obyczajowe, ale też w naukowo podbudowany sposób stwarzać systemowe narzędzia, które będą służyły tożsamości lokalnej jako znaczący czynnik rozwoju obszarów wiejskich w Polsce”.
Do Konkursu można zgłaszać wyłącznie prace obronione, niepublikowane, napisane w języku polskim, oryginalne, zawierające wyniki autorskich badań i nowatorskich analiz oraz dające możliwość praktycznego wykorzystania wyników badań przez różnego typu uczestników i kreatorów kultury wsi oraz interesariuszy dziedzictwa obszarów wiejskich. Konkurs skierowany jest do osób, które obroniły prace magisterskie i doktorskie związane z różnymi dyscyplinami naukowymi z obszaru nauk humanistycznych, społecznych i nauk o sztuce, tematycznie ściśle odnoszące się do tradycji i współczesności szeroko pojętej kultury wsi i dziedzictwa obszarów wiejskich ziem polskich, w tym – do kultury i dziedzictwa kulturowego miast o tradycjach rolniczych. Zakres tematyki prac, które mogą być zgłaszane jest, jak widać, bardzo szeroki, bo i dziedzictwo wsi to pojęcie złożone i wieloaspektowe. Tradycyjnie dzielimy je na trzy powiązane ze sobą grupy – kulturę materialną, duchową i kulturę gospodarowania przestrzenią. Bierzemy tu więc pod uwagę wszystko, co jest związane z tym, jak ludzie żyli przez wieki. Kultura materialna to zatem budownictwo, architektura, rzemiosło i sztuka ludowa oraz wszystkie wyroby rąk ludzkich. Kultura duchowa to nie tylko wierzenia, legendy, podania, obrzędy i zwyczaje, ale też wszystko co należało do niepisanego kodeksu zachowań, który organizował życie każdej społeczności. Do tego można dodać sposób urządzania przestrzeni czy to w całych wsiach, czy jedynie w gospodarstwie lub domostwie. Nie wolno oczywiście zapomnieć także o kulturze kulinarnej. Tym terminem zwykło się określać rozpowszechniony na danym obszarze zespół norm dotyczących jedzenia i picia. Mówimy więc nie tylko o przepisach i sposobach przyrządzania potraw, ale także o tym co jadano, jak pozyskiwano surówce oraz i całym zespole zwyczajów i obrzędów związanych ze stołem.
Szeroki zakres tematyki jaką organizatorzy konkursu biorą pod uwagę podkreśla także lista patronów wydarzenia. Zestawienie otwiera Polski Komitet UNESCO, który ma w swojej pieczy wszelkie inicjatywy związane z dziedzictwem. Na liście widnieją także takie instytucje jak Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Polskie Towarzystwo Historyczne, Polski Komitet Antropologii, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Polskie Seminarium Etnomuzykologiczne, Instytut im. Oskara Kolberga. Konkursowi patronują również Muzeum Etnograficzne – Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Forum Muzyki Tradycyjnej, Muzeum Etnograficzne – Oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, Komisja Folklorystyczna Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze, Towarzystwo Kultury Teatralnej i Rada ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przy Ministrze Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Inicjatywę objęło także swoim patronatem dwóch ministrów – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Grzegorz Puda oraz Minister Edukacji i Nauki prof. Przemysław Czarnek. Jednym ze wspólnych zadań obu Ministerstw jest dbanie o dziedzictwo materialne i niematerialne obszarów wiejskich i popularyzowanie wiedzy na ten temat. Patronaty odzwierciedlają to, jak wysoko jest ta tematyka na liście priorytetów obu ministrów.
Tegoroczna edycja konkursu „Korzenie i Skrzydła” jest pierwszą odsłoną tego przedsięwzięcia, ale nie ostatnią. Mamy nadzieję, że konkurs zagości na stałe na liście inicjatyw wspierających polskich badaczy, a jego pokłosiem będzie zwiększone zainteresowanie dziedzictwem i kulturą obszarów wiejskich.
Więcej informacji dostępne na stronie: www.nikidw.edu.pl