Białoruski polityk: „Polacy, przeproście za Rajsa-Burego”

W debacie na temat polskiej polityki wschodniej często pojawia się teza, zgodnie z którą jedynie nasze relacje z Mińskiem wolne są od demonów przeszłości. Rzeczywiście, w historii polsko-białoruskich stosunków nie zdarzył się ani „Katyń”, ani „Wołyń”. Nie oznacza to jednak, że całe nasze wspólne dzieje to idylla z kresowych mitów o harmonijnym współżyciu narodów I Rzeczpospolitej. To, że Białoruś nie prowadzi swojej polityki historycznej z takim zaangażowaniem i skutecznością jak Moskwa czy Kijów nie oznacza, że „pokorni z natury” (jak ich postrzegamy) Białorusini nie mają do nas żadnych pretensji. 

Warto przyjrzeć się opinii Igora Marzaliuka. Ten białoruski historyk jest przewodniczącym komisji oświaty, kultury i nauki Zgromadzenia Narodowego Republiki Białorusi. W zeszłym tygodniu udzielił wywiadu portalowi Sonar2050. Medium reklamuje się jako „fabryka sensów” Związku Białorusi i Rosji, promuje zbliżenie polityczne Mińska i Moskwy. Marzaliuk ani nie potępia, ani nie chwali pod niebiosa roli Polski w dziejach Białorusi. Nazywa tę rolę „ambiwalentną”. Przyznaje, że Franciszek Skoryna, prekursor białoruskiego piśmiennictwa, uczył się w Krakowie. „Niestety, w polskim postrzeganiu narodu białoruskiego więcej jest minusów niż plusów” – konstatuje historyk. Zauważa, że Białorusi przez długi czas była zmuszona wybierać między Warszawą i Moskwą. Igor Marzaliuk, powołując się – co ciekawe – na polskiego historyka Andrzeja Nowickiego, stwierdza, że gdyby nie upadek I Rzeczpospolitej, naród białoruski podzieliłby los Kaszubów, stając się niewielką grupą etnograficzną w ramach innego państwa. „To byłaby Wielka Polska: do Dniepru i Dźwiny. Jej mieszkańcy mieliby polską mentalność. Możliwe, że zachowałyby się niektóre miejscowe dialekty” – uważa Marzaliuk. 

Dla Polaka taka wizja Polski „od morza do morza” z dominującym żywiołem polskim brzmi dumnie. Ciężko się jednak dziwić, że taka wizja nie podoba się Białorusinom, którzy upadkowi I, a potem II Rzeczpospolitej zawdzięczają swój państwowy byt. Na współczesną tożsamość narodową Białorusinów składają się w dużym uproszczeniu dwie tradycje: ruska i litewska. Marzaliuk opowiada się za dominującym wpływem pierwszej z nich. Wskazuje na fakt, że w efekcie polonizacji (po połączeniu Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego unią realną) elity białoruskie posługiwały się z reguły językiem polskim, zaś niższe stany – starobiałoruskim. „Rodzący się białoruski ruch narodowy największe zagrożenie dostrzegał w polonizacji, nie w rusyfikacji, a to dlatego, że najbardziej wpływową grupą byli właśnie Polacy” – argumentuje Marzaliuk. Historyk dowodzi, że część białoruskich patriotów widziała przyszłość swojego narodu we współpracy z Rosjanami o republikańskich poglądach, którzy carskie imperium chcieli zastąpić federacją.

Marzaliuk twierdzi, że nawet sowiecka Rosja lepiej traktowała białoruską kwestię niż Polacy. „Z koncepcji federacyjnej Piłsudskiego nic nie wyszło, tymczasem bolszewicy, wsłuchując się w ambicje narodowe, utworzyli białoruską republikę sowiecką” – argumentuje historyk. Twierdzi, że choć Berezy Kartuskiej nie można porównać z komunistycznym terrorem, to jednak Białoruś więcej może zawdzięczać Sowietom, którzy po 17 września 1939 roku pod swoją władzą połączyli ziemie białoruskie w jedną całość, która po upadku ZSRS uzyskała niepodległość. Marzaliuk krytykuje też polską politykę historyczną. Twierdzi, że wbrew wymaganiom Warszawy nie jest możliwe na Białorusi oddanie hołdu żołnierzom Armii Krajowej, którzy – oprócz walk z Niemcami – dopuszczali się także zbrodni wojennych na polskiej ludności cywilnej. W tym kontekście wymienia Romualda Rajsa-Burego, odpowiedzialnego za pacyfikację białoruskich wsi Podlasia. „Za te grzechy Polska powinna prosić nas o wybaczenie” – twierdzi białoruski historyk. – „Niestety, nic takiego nie ma miejsca. Zamiast tego ciągle mówi się o Katyniu, za który przecież Jelcyn już przeprosił” – dodaje. Zgodnie z faktami, co prawda, trzeba jednak pamiętać, że obecnie rosyjska polityka historyczna dąży do rewizji tego ugodowego stanowiska. Tak czy inaczej, w kwestii zbrodni na białoruskiej ludności cywilnej, ciężko spierać się z Marzaliukiem. Ciężko się dziwić, że Mińsk nie uznaje Rajsa-Burego za bohatera.