W Kościele katolickim tabernakulum to miejsce wyjątkowe, bo to właśnie tutaj przechowywany jest Najświętszy Sakrament. To miejsce, gdzie obecny jest sam Jezus Chrystus pod postacią Chleba i Wina. Tabernakulum jest nazywane niekiedy Tronem Boga.
Ciało Pańskie przechowywane w domach
Pierwsze wspólnoty chrześcijańskie od początku skupione były wokół Eucharystii, która sprawowana była w prywatnych domach. Potem niektóre z nich zostały przekształcone na domus ecclesiae (tzw. domy Kościoła), które przystosowane były do sprawowania liturgii. Po edykcie mediolańskim zaczęto budować kościoły. Początkowo Eucharystię sprawowano jedynie w niedzielę. Zwyczaj celebrowania liturgii w inne dni pojawił się z czasem.
Tymczasem Komunię św. przyjmowano codziennie, jednak nie we wspólnotach, ale we własnych domach. Po niedzielnej Eucharystii wierni zabierali Ciało Chrystusa na cały tydzień do swoich mieszkań. Najczęściej przechowywano je w sypialniach, ponieważ były to pomieszczenia najbardziej prywatne, do których nie mieli wstępu goście i osoby obce. Do przechowywania w domach Najświętszego Sakramentu służyły cylindryczne puszki – pyxis lub prostopadłościenne szkatuły nazywane arca, capsa, albo scrinium, wykonywane z drewna, ceramiki, kości słoniowej lub metalu.
Praktyka codziennej Komunii wynikała ze słów Chrystusa: Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym (J 6, 54). Wierni chcieli mieć przy sobie Ciało Chrystusa, aby móc przyjmować je w sytuacjach zagrożenia życia jako wiatyk.
Tabernakulum – historia
Zwyczaj przechowywania Ciała Pańskiego w domach zaczął zanikać, gdy wrosła liczba chrześcijan, upowszechniono praktykę codziennej celebracji Mszy św. oraz zaczęły powstawać ogólnodostępne kościoły. Od IV wieku Najświętszy Sakrament zaczął być przechowywany w kościołach, w specjalnych pomieszczeniach bezpośrednio przylegających do prezbiterium.
Pomieszczenia te nosiły różną nazwę w zależności od regionu świata. Na Zachodzie nazywano je sacrarium. Pomieszczenia te były w kształcie rotundy przykrytej kopułą jako nawiązanie do rotundy nad Grobem Pańskim w Jerozolimie. Konsekrowany Chleb przechowywano bezpośrednio na ołtarzu we wnęce ściennej lub specjalnej szafce z dwuskrzydłowymi drzwiami. Z czasem nad miejscem przechowywania zaczęto budować baldachim wsparty na kolumnach. Baldachim zaczęto nazywać tabernaculum.
Tabernakulum z łacińskiego tabernaculum oznacza namiot, baldachim, mieszkanie, najświętsze miejsce, świątynię. Wszystkie te znaczenia nawiązują do miejsca, gdzie można przebywać lub pod czym można się schronić. Słowo tabernakulum nawiązuje również do Namiotu Spotkania ze Starego Testamentu. To także odniesienie do słów: Słowo stało się ciałem i zamieszkało (dosł. rozbiło namiot) pośród nas z prologu Ewangelii wg św. Jana.
Wygląd i umiejscowienie tabernakulum
Sacraria zaczęły znikać na przełomie antyku i średniowiecza, a tabernakulum umieszczano nad lub w pobliżu głównego ołtarza w kościele. Wszystko po to, by wierni mieli łatwiejszy dostęp do adoracji. Coraz częściej można było spotkać się, że drzwiczki tabernakulum były w formie ażurowej kraty, by naczynia z Ciałem Chrystusa były widoczne.
Choć wygląd tabernakulum znacznie się różnił, to jednak cel był ten sam – przechowywanie Najświętszego Sakramentu. Początkowo tabernakula miały kształt nawiązujący do Arki Przymierza lub szkatuły z daszkiem. Z czasem przybierały one formę "chatki eucharystycznej". W późniejszych latach coraz większą popularność zdobywały szafki z dwuskrzydłowymi drzwiami. Wygląd ten został usankcjonowany podczas IV Soboru Laterańskiego w 1215 roku.
Początkowo tabernakulum było wykonywane najczęściej z drewna. Zdarzały się przypadki, gdy do budowy tabernakulum wykorzystywano kamień lub inny kruszec. Z czasem kolejne synody opracowywały wytyczne co do wnętrza tabernakulum i jego drzwiczek. Wnętrze powinno być wyłożone drewnem topolowym. Drzwiczki zaś, których zadaniem jest ochrona przed świętokradztwem, powinny mieć żelazne sztaby i zamki.
Rytuał rzymski wprowadził zasadę, że tabernakulum powinno być bogato zdobione i złocone. Dodatkowo nakazano zawieszenie zasłony na przedniej stronie tabernakulum, która miała symbolizować tajemniczość. W czasach po Soborze Trydenckim utwierdził się zwyczaj umiejscawiania tabernakulum na lub nad ołtarzem głównym. W ten sposób chciano podkreślić wiarę w realną obecność Chrystusa pod postacią Chleba i Wina oraz oddać Im należną cześć. Praktykę tę usankcjonowano jednak dopiero w 1917 roku w Kodeksie Prawa Kanonicznego.
Tabernakulum po Soborze Watykańskim II
Sobór Watykański II przyniósł zmiany w liturgii. M.in. "odsunięto ołtarz od ściany" rozdzielając w ten sposób miejsce sprawowania Eucharystii od miejsca Jej przechowywania. Obecnie przepisy zezwalają na umieszczenie tabernakulum zarówno w ołtarzu głównym, jak i bocznym.
II Sobór Watykański wprowadził zmianę w kwestii umiejscowienia tabernakulum. Zauważono potrzebę kształtowania przestrzeni w kościele i uznano, że tabernakulum powinno być umieszczone w miejscu, które sprzyja modlitwie, czyli centrum ołtarza lub w jednym z ołtarzy bocznych. Niemniej jednak miejsce przechowywania powinno być odpowiednio godne i zdobne, powinno dawać możliwość skupienia podczas adoracji oraz powinno być w widocznym miejscu, tak by wierni nie mieli problemu z jego odnalezieniem. Dodatkowo tabernakulum powinno być przytwierdzone na stałe do ściany lub podłoża, wykonane z cennego kruszcu i zamykane na klucz, który będzie strzeżony przez duszpasterza świątyni.
Elementem towarzyszącym tabernakulum jest tzw. "wieczna lampka". Zaczęto ją umieszczać przy tabernakulum w XII wieku, jako znak nieustannej obecności Boga w świętych postaciach, a także jako informacja dla wiernych, gdzie w świątyni znajduje się Najświętszy Sakrament.
Czytaj też:
Nie ma przypadków, są tylko znaki. Cud w SokółceCzytaj też:
Kobiety będą rozdawać Komunię Świętą w polskich kościołach? Jest instrukcja KEP