Profanacja (z łac. profanatio) oznacza "zbezczeszczenie", "znieważenie". Zazwyczaj odnosi się do sfery sacrum. Profanacja polega na odebraniu wartości i potraktowaniu bez należytego szacunku osób konsekrowanych, ale także rzeczy lub miejsc poświęconych. W szerszym kontekście, profanacja może oznaczać również znieważenie przedmiotów i wartości, które są powszechnie szanowane.
Profanacja w Kościele katolickim
Obecnie bardzo często na określenie znieważenia jakiejś świętości używa się określenia "wandalizm". Jednak w Kodeksie Prawa Kanonicznego nie ma nawet wzmianki o wandalizmie. Jest natomiast wyjaśnienie czym jest profanacja. Prawo kanoniczne umieszcza profanację wśród przestępstw przeciwko wierze i jedności Kościoła, popełnianych przez katolików.
Choć wydawać by się mogło, że pojęcie profanacji jest znane i nie trzeba się nad nim pochylać, to jednak dziś nie jest to takie oczywiste. Starsze słowniki podają definicje profanacji, które odnoszą się do świętości. Współcześnie tworzy się definicje, które oddzielają profanację od sfery sacrum, mimo że – paradoksalnie – właśnie tej sfery ona dotyczy.
O tym, że profanacja jest znieważeniem przedmiotu lub miejsca kultu religijnego lub potraktowaniem bez należnego szacunku rzeczy i wartości otoczonych czcią można przeczytać jedynie w starszych słownikach. Nowsze wydania podkreślają "nieświęty" charakter profanacji, uznając, że jest to bezczeszczenie przedmiotów lub miejsc przeznaczonych do celów kultowych. Profanacją nazywa się też znieważenie powszechnie uznawanych wartości.
"Odebranie świętego charakteru"
Tymczasem były przewodniczący Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski bp Adam Bałabuch w jednym z wywiadów zaznaczył, że słowo "profanacja" oznacza dosłownie "odebranie świętego charakteru" i przeznaczenie do użytku niesakralnego.
– Profanacją np. kościelnego kielicha byłoby używanie go do picia przy stole. Profanacją kościelnej szaty – używanie jej jako zwykłego ubrania – tłumaczył duchowny. Bp Bałabuch przypomniał przy tym, że używanie krzyża i wizerunków świętych jako biżuterii lub w ramach artystycznej prowokacji jest uznawane za profanację, ponieważ symbole te nie mogą być używane do celów innych niż kultyczne.
Profanacja a świętokradztwo
"Profanacja" i "świętokradztwo" są używane zamiennie w języku potocznym. Pomiędzy tymi pojęciami istnieje jednak różnica, choć wydaje się ona subtelna. Świętokradztwo jest pewną formą profanacji. Według Katechizmu Kościoła Katolickiego świętokradztwo polega na "profanowaniu lub niegodnym traktowaniu sakramentów i innych czynności liturgicznych, jak również osób, rzeczy i miejsc poświęconych Bogu". KKK wskazuje również, że "świętokradztwo jest grzechem ciężkim, zwłaszcza popełniane przeciw Eucharystii, ponieważ w tym sakramencie jest obecne w sposób substancjalny Ciało samego Chrystusa".
Najczęstszym przykładem świętokradztwa jest przyjmowanie Komunii świętej w stanie grzechu ciężkiego. W ostatnim czasie można usłyszeć o szczególnie drastycznych świętokradztwach – świadomym znieważeniu Najświętszego Sakramentu np. poprzez rozsypanie Hostii czy niszczenie i deptanie.
"Profanacja jako forma przemocy jest umyślnym odebraniem świętego charakteru rzeczy lub miejscu" – napisali biskupi w Stanowisku biskupów diecezjalnych w sprawie aktów przemocy motywowanych nienawiścią wobec Kościoła katolickiego i jego wiernych w 2019 roku. Konferencja Episkopatu Polski oceniła wówczas, że profanacja zazwyczaj powodowana jest nienawiścią i złośliwymi zamiarami, co czyni ją aktem zbezczeszczenia świętości.
Pokuta za profanacje i świętokradztwa
W Kodeksie prawa kanonicznego zbezczeszczenie miejsc świętych to "dokonanie w nich czynności wysoce obelżywych, połączonych ze zgorszeniem wiernych". Po zbezczeszczeniu danego miejsca świętego, nie godzi się sprawować kultu. Dlatego też wyrządzona zniewaga powinna zostać naprawiona przez obrzęd pokutny – ekspiację.
Przewodniczący KEP abp Stanisław Gądecki w Oświadczeniu w sprawie aktów nienawiści wobec katolików w Polsce z 2019 roku podkreślał, że sprofanowanym miejscom lub przedmiotom należy przywrócić pierwotny charakter sakralny.
Polscy biskupi zwrócili wówczas uwagę, że zgodnie z prawem kościelnym, każdy „kto profanuje rzecz świętą, ruchomą czy nieruchomą, powinien być ukarany sprawiedliwą karą” (KPK 1369). Za znieważenie Najświętszego Sakramentu zaciągana jest kara ekskomuniki, z której może uwolnić jedynie Stolica Apostolska (KPK 1382 par. 1). KEP podkreśliło jednak, że kara za profanacje nie stanowi odwetu, lecz ma na celu jedynie nawrócenie grzesznika.
Czytaj też:
Ziemski Tron Boga. Historia i znaczenie tabernakulumCzytaj też:
Hiszpania: Profanacja symboliki Eucharystii w reklamie Burger King. Sieć przeprasza