Czarny piątek

Tego dnia Sejm głosami PiS poparł aż trzy ustawy tę wolność, szeroko rozumianą, ograniczające: zakaz handlu w niedziele, który w 2020 roku ma być już całkowity (i który w tej postaci nie wiadomo dlaczego nazywany jest „kompromisem”), zaostrzenie przepisów antyalkoholowych oraz zniesienie limitu składek na ZUS od wynagrodzeń przekraczających 30-krotność średniej krajowej. Gdy Sejm przyklepywał kolejne antywolnościowe regulacje, szeroka publiczność pasjonowała się zdjęciem Naczelnika, przeglądającego w ławach poselskich „Atlas kotów”. To także symptomatyczne.

Być może wykazywałem się daleko idącą naiwnością, ale przed wyborami w 2015 roku nie sądziłem, że partia Jarosława Kaczyńskiego w ciągu dwóch lat w sferze regulowania życia obywateli i odbierania im – a przynajmniej części z nich – ciężko zarobionych pieniędzy przebije Platformę. Łże-liberalizm PO wydawał się nie do pokonania. A jednak. W 2015 roku było mamienie przedsiębiorców i zapewnienia o obniżaniu podatków. Nie było zapowiedzi wolnościowych reform, ale też nikt się ich specjalnie po PiS nie spodziewał. Nie było też jednak żadnych zapowiedzi regulacyjnego, paternalistycznego szału, który opanował partię rządzącą. Pisałem wówczas, jak dobrze byłoby, gdyby PiS nieco poluzował gorset, dopinany przez Platformę.

Dzisiaj posypuję głowę popiołem – być może powinienem był przewidzieć, że partia, która wolności osobistej nigdy na sztandarach nie niosła, zawsze ubóstwiała państwo, a której niekwestionowany lider od początku III RP jest wyłącznie zawodowym politykiem – że ta partia pójdzie w naturalny sposób w stronę ostrego etatyzmu. Takich dokonań w tej dziedzinie w tak krótkim czasie nie miał dotąd żaden rząd w III RP, a postkomuniści z SLD z okresu swoich rządów jawią się dziś przy PiS jako ugrupowanie w zasadzie liberalne. W dobrym tego słowa znaczeniu.

PiS dzisiaj nie wydaje się już po prostu niezainteresowane kwestią szeroko pojmowanej wolności, ale wręcz żywo zainteresowane w jej ograniczaniu w jakimś szaleńczym przekonaniu, że tędy właśnie prowadzi droga do naprawy państwa. Oczywiście większość karnie podnoszących rękę za kolejnymi regulacjami posłów partii rządzącej nie widzi poszczególnych głosowań jako części większej całości, z różnych powodów: oportunizmu, słabych zdolności intelektualnych, strachu przed odebraniem miejsca na liście, pogrążenia w bieżączce. Z ich punktu widzenia to po prostu kolejne słuszne, pojedyncze zakazy lub nakazy. Dla obserwatora, obejmującego wzrokiem większy obszar, to horror. Widać wyraźnie budujący się schemat, widać, jak państwo wyciąga swoje macki coraz dalej, a zarazem ma się pełną świadomość, że kolejne dziedziny bardzo łatwo uregulować, ale kasowanie tych regulacji – gdyby kiedyś u władzy znalazła się mądra siła, rozumiejąca, jak ogromnie szkodzą – będzie mordęgą.

A lista rośnie. Od początku rządów Prawa i Sprawiedliwości zabrano się (niektóre regulacje są jeszcze w trakcie procesu legislacyjnego) za następujące kwestie: odebranie prawa do swobodnego handlu ziemią, odebranie przedsiębiorcom prawa do otwierania aptek i wprowadzenie absurdalnych ograniczeń w tej dziedzinie, regulacja wielkości mieszkań, wprowadzenie kolejnych ograniczeń prywatności w nowelizacji ustawy o policji (mało kto już dziś pamięta, że gdy nowelizacja wchodziła w życie, prezydent Andrzej Duda obiecywał, że zgłosi projekt jej nowelizacji, uwzględniający uwagi organizacji pozarządowych, zajmujących się kwestią prywatności), zniszczenie branży e-papierosów poprzez nałożenie akcyzy, plan zniszczenia branży futerkowej, rezygnacja ze skasowania obowiązku meldunkowego wraz z przywróceniem kar za jego niedopełnienie, zaostrzenie ustawy o wychowaniu w trzeźwości, projekt ustawy o zdrowiu dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, pogwałcający prawo do prywatności rodzin, zakaz (zresztą w zasadzie fikcyjny) sprzedaży tytoniu na odległość, zakaz handlu w niedziele, ograniczenia dotyczące budowy domów. A to tylko najważniejsze dokonania. Do tego dodajmy dwukrotne już złamanie obietnicy niepodnoszenia podatków: pierwszy raz, gdy zamiast obiecanego przez Beatę Szydło w exposé podwyższenia kwoty wolnej dla wszystkich do 8 tysięcy złotych, części podatników zabrano ją całkowicie; drugi raz teraz, gdy zniesiono (projekt jest po pierwszym sejmowym głosowaniu) limit 30-krotności w składkach na ZUS. Obie te decyzje uderzyły w mniej więcej tę samą grupę ludzi: tłamszoną nieustannie zalążkową klasę średnią – specjalistów, a także przedstawicieli wolnych zawodów, zarabiających – z punktu widzenia egalitarystycznej retoryki PiS – „krocie”, czyli sumy brutto już gdzieś od koło 8 tysięcy złotych. O „krezusach”, którzy otrzymują na konto co miesiąc jakieś 20 tysięcy nie mówiąc.

A to wszystko w dwa lata. Strach pomyśleć, co może się stać przez kolejne dwa.

Strategia PiS jest całkowicie czytelna: partia Kaczyńskiego gra na tłumionych przez lata zawiściach, żalach, poczuciu odrzucenia i bardzo brzydkich resentymentach części wyborców. Widać wyraźnie na półmetku tej kadencji, że śladowa klasa średnia, którą PiS emablował podczas kampanii, przestała go interesować całkowicie. Chyba że jako źródło przychodów budżetu. Najgłośniejsi zwolennicy PiS to ci, którzy są przekonani, że jeżeli w III RP komuś udało się do czegokolwiek dojść, to jest z pewnością złodziejem, bandytą, kułakiem, spekulantem i wyzyskiwaczem. I to nie ja te określenia wynajduję. One całkiem serio pojawiają się w internetowych tyradach wielbicieli „dobrej zmiany”. Zresztą o „obszarnikach” mówił już minister Jurgiel, tłumacząc, dlaczego niezbędna jest ustawa o ziemi.

Kluczowa jest tu kwestia posiadania, majątku, zasobności. Ludzie, którzy posiadają niewiele lub nic, mają skłonność do widzenia rzeczywistości według określonych zasad. Po pierwsze – podejrzewają, że ci, którzy coś mają, musieli oszukiwać albo ukraść. To doskonale znany mechanizm wyparcia: bez tych tłumaczeń nieposiadający musieliby przyznać, że to jednak im coś nie wyszło i choćby w części są winni takiemu stanowi rzeczy. Po drugie – nie interesuje ich, czy „bogaczom” coś się zabierze, bo im samym i tak nie ubędzie, skoro nic nie mają. Transfer może być tylko w jedną stronę: do nich. Po trzecie – pojawia się u nich naturalna niestety nie tylko w Polsce, ale też w dużej części Europy Zachodniej, zawiść: skoro ktoś ma więcej, to niech mu zabiorą.

Na to nakłada się specyficzny dla naszego kraju mechanizm kształtowania elit, które z innych powodów PiS atakuje, w wielu zresztą aspektach słusznie: posiadacze majątku to w jakiejś części przedstawiciele establishmentu, który w istocie przez lata pasożytował na III RP dzięki niejasnym układom, ciemnym interesom, brakowi standardów. PiS zgrabnie to wszystko połączył, nie przejmując się kompletnie, że rykoszetem dostaje ogromna liczba ludzi (prawników, lekarzy, przedsiębiorców i innych), którzy częścią żadnego układu nie byli, a na swoje majątki zapracowali uczciwie. W oczach wyborcy partii Kaczyńskiego wszystko jest zatem proste i ładnie się układa: złodzieje z układu się dorobili, więc trzeba im zabrać, a przy okazji rozbije się układ, stawiając na czele zaufanych towarzyszy. To jest wojna, nie ma czasu na subtelności.

Kwestie wolnościowe pozostają całkowicie poza orbitą zainteresowania większości tak nastawionego elektoratu. To również logiczne – wolność wymusza odpowiedzialność za swoje czyny, w tym porażki. Tymczasem te osoby panaceum na swoje problemy widzą w mądrości państwa, a w szczególności – na poły ubóstwionego lidera. Wykazują też wspólną z częścią polityków magiczną wiarę w skuteczność regulacji, które traktują tak jak w ludach prymitywnych traktowane są zaklęcia: na przykład zabraniamy ustawą picia alkoholu „w miejscach do tego nieprzeznaczonych” i – hokus pokus – z ulic znikają zaśmiecające je butelki, puszki po piwie, znikają uciążliwe pijaczki, robi się bezpiecznie i sielankowo. Na podobnej zasadzie, na jakiej przeciwnicy racjonalizacji dostępu do broni wierzą, że jeśli zakażemy jej posiadania przestrzegającym prawa obywatelom, to ustawie podporządkują się również bandyci.

Zatrzymajmy się na chwilę przy zaostrzonej właśnie ustawie o wychowaniu w trzeźwości, bo jest ona świetnym przykładem skrajnego paternalizmu i magicznego myślenia. Osoba racjonalna, nieakceptująca magii, a przy tym przekonana, że jakiekolwiek ograniczenie wolności obywateli powinno być środkiem ostatecznym, a nie standardowym sposobem rzekomego rozwiązywania problemów – najpierw identyfikuje problem. Problemy są dwa (nie licząc całkowicie fikcyjnej kwestii rzekomego polskiego alkoholizmu): po pierwsze – uciążliwość sklepów z alkoholem dla otoczenia; po drugie – uciążliwość agresywnych pijaczków na ulicy. W obu przypadkach istnieją już odpowiednie przepisy, zawarte w kodeksie wykroczeń i kodeksie karnym. Jeśli nie są egzekwowane, to problem tkwi w mechanizmach egzekucji oraz prewencji, a więc przede wszystkim w działaniu policji. Z kolei uporczywie uciążliwy punkt sprzedaży alkoholu może zostać pozbawiony koncesji.

Potem należy sobie zadać pytanie: czy jeśli ktoś pije w miejscu publicznym alkohol, ale nikogo nie zaczepia i nie wyrządza żadnej szkody w mieniu, to jest problemem? Oczywiście – nie jest. Nie ma żadnego racjonalnego powodu, żeby zabraniać picia w miejscu publicznym hurtowo. Kolejne pytanie brzmi: czy jeśli ktoś jest alkoholikiem, w dodatku agresywnym, to zaostrzona ustawa powstrzyma go przed piciem, w tym piciem na ulicy? Oczywiście – nie. Alkoholik, podobnie jak bandyta chcący zdobyć broń, ma ustawy gdzieś.

Po co w takim razie ustawa, która krępuje wolność obywateli (nie mogę zrobić sobie w parku pikniku z butelką wina ani spokojnie wypić piwa, oglądając nad Wisłą zachód słońca), nie załatwia żadnego rzeczywistego problemu, a dla osób naprawdę uciążliwych nie stanowi bariery? Odpowiedź jest prosta: po pierwsze – posłowie pokazują, że dbają; po drugie – instytucje, promujące ustawę, próbują pokazać, że są potrzebne; po trzecie – policja zyskuje bajecznie proste narzędzie do poprawiania statystyk. Wniosek? Ustawa powinna wylądować w koszu.

Żeby jednak do tego wniosku dojść, konieczna jest umiejętność krytycznego myślenia, wrażliwość na ograniczanie wolności oraz wybieganie poza magiczne schematy: jest ustawa – problem naprawiony. Nie do takich osób PiS kieruje swoje przesłanie.

Dlaczego partia rządząca tak ostro skręciła w stronę agresywnego etatyzmu i paternalizmu, ze wszystkimi jego wadami? Łatwo odpowiedzieć: samodzielne rządy, a więc brak konieczności dogadywania się z hipotetycznym bardziej wolnościowym koalicjantem plus porażająca indolencja opozycji, która – zamiast podjąć tematy takie jak wzrost obciążeń podatkowych – obsesyjnie wałkuje temat rzekomego zagrożenia demokracji i zawłaszczania sądów. Nic dziwnego, że PiS w takich okolicznościach działa na zasadzie „hulaj dusza, piekła nie ma”. A dusza jest, niestety, głęboko socjalistyczna.