Dzisiaj, gdy główny bohater tamtych kontrowersji zmarł w sędziwym wieku 93 lat, warto zapytać, w jakim stopniu „Historikerstreit” – spór historyków sprzed 30 lat – zmienił niemieckie myślenie o ostatniej wojnie. Skąd brała się ostrość kontrowersji, które wywołał historyk z Berlina? Ernst Nolte był przedstawicielem rocznika 1923. Urodzony w Witten w rodzinie westfalskiego dyrektora szkoły powszechnej o antykomunistycznym nastawieniu. Jego lewicujący przeciwnicy przedstawiali go jak wytwór niemieckiego drobnomieszczaństwa „drżącego” w latach Weimaru przed czerwonym przewrotem. Jakby dla kpiarskiego potwierdzenia tych klisz sam Nolte wspominał po latach, jak w wieku siedmiu lat wpadła mu w ręce i wstrząsnęła nim komunistyczna książka dla dzieci – tłumaczenie z sowieckiego wydawnictwa – zwalczająca religię.
OSTANIEC Z EPOKI ADENAUERA
Był ocaleńcem z pokolenia wojennego wcielanego z zapałem do Wehrmachtu, które złożyło swe kości na polach bitew Hitlera od Libii do Stalingradu. Nolte miał szczęście – w 1941 r. zwolniono go od obowiązku służby wojskowej w związku z deformacją ręki. Gdy inni zdobywali Grecję lub szli na Moskwę – on mógł studiować filozofię i grekę na uniwersytetach w Berlinie, Münster i wreszcie we Fryburgu. Na tej ostatniej uczelni nie tylko stał się uczniem Martina Heideggera, lecz także z czasemprzyjacielem jego rodziny. Gdy mający za sobą epizod członkostwa w NSDAP filozof ukrywał się przez pewien czas po wojnie, bojąc się aresztowania ze strony francuskich sił okupacyjnych – Nolte przynosił mu potajemnie żywność do jego szwarcwaldzkiej kryjówki. Po wojnie krytycznie studiował marksizm i jednocześnie badał fenomen nazizmu. Nie był żadnym wyjątkiem. Całe generacje młodych Niemców zadawały sobie wtedy pytanie: Jak to w ogóle było możliwe? Był młodszy o pięć lat od kanclerza Helmuta Schmidta i cztery lata starszy od Günthera Grassa. To miało znaczenie – ukształtowała go jeszcze powojenna epoka konserwatyzmu kanclerza Konrada Adenauera. Tamta epoka odrzucała nazizm, ale czuła jednocześnie oddech jakże bliskiego imperium Stalina. W odróżnieniu od Grassa nie uległ pokusie, by stać się patronem dla zbuntowanej generacji rewolty 1968 r., która wykorzystała nazistowską przeszłość pokolenia ojców do zbudowania iluzji własnej nieomylności i wyższości moralnej.
fot. LOUIS MOUNIER/UE DES ARCHIVES/FORUM
Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy tygodnika Do Rzeczy.
Regulamin i warunki licencjonowania materiałów prasowych.