W cieniu prymasów Polski

Sekretariat Episkopatu Polski powstał w 1918 r. W okresie II Rzeczypospolitej funkcję sekretarza Episkopatu pełnili ordynariusz płocki bp Antoni Nowowiejski (1918–1919), ordynariusz podlaski bp Henryk Przeździecki (1919–1925), ordynariusz łomżyński bp Romuald Jałbrzykowski (od marca do czerwca 1926 r., gdy został metropolitą wileńskim) i jego następca w Łomży bp Stanisław Łukomski (1926–1946). 22 maja 1946 r., w czasie obrad Konferencji Plenarnej Episkopatu, bp Łukomski zrzekł się urzędu i na krótko w tej roli zastąpił go sufragan poznański abp Walenty Dymek. Sekretariat Episkopatu w powojennej Polsce rozpoczął rzeczywistą działalność w momencie, gdy sekretarzem nominowano sufragana archidiecezji warszawskiej bp. Zygmunta Choromańskiego, co nastąpiło 1 lipca 1946 r. Stanowisko to piastował aż do śmierci w 1968 r. Jego następcą został w 1969 r. bp Bronisław Dąbrowski, sufragan warszawski, któremu Konferencja Episkopatu pięciokrotnie przedłużała kadencję, w związku z czym funkcję pełnił aż do 1993 r.

Kompetencje sekretarza Episkopatu

Zgodnie z pierwszym statutem Episkopatu z 1969 r. Sekretariat był organem Episkopatu i miał wspierać funkcjonowanie Konferencji. Koszty działania Sekretariatu ponosiły wszystkie diecezje, które opłacały stosowne, uzależnione od liczby wiernych składki (ich podniesienie zależało od zgody Rady Głównej i Konferencji Plenarnej). Wyboru sekretarza Episkopatu dokonywało zebranie plenarne na cztero-, a następnie pięcioletnią kadencję. Sekretarzy wspomagali pracownicy Sekretariatu z kierownikiem na czele, którym od 1969 r. był ks. Franciszek Gościński, zastępujący wobec rządzących bp. Dąbrowskiego. W 1968 r. utworzono Biuro Prasowe, zarządzane przez ks. Alojzego Orszulika, zatrudnionego w Sekretariacie Episkopatu, który odegrał w późniejszych latach ważną rolę w rozmowach z przedstawicielami władz PRL. Jak to ujął Marek Stępień, Sekretariat Episkopatu zajmował się „przygotowaniem zebrań plenarnych Konferencji Episkopatu, relacjami z rządem PRL i innymi instytucjami państwowymi oraz obroną Kościoła wobec dyskryminujących działań władz komunistycznych. Ważną częścią działań była koordynacja funkcjonowania poszczególnych komisji Episkopatu, czego nie przewidywał Statut Konferencji Episkopatu Polski”. Sekretarz Episkopatu pełnił funkcje daleko wykraczające poza kompetencje przewidziane w statucie. Był w zasadzie najbliższym współpracownikiem kolejnych prymasów Polski ze względu na wagę stosunków z władzami państwowymi. Miał także za zadanie w porozumieniu z prymasem przygotowywać obrady KEP, ustalając z nim datę, miejsce i porządek posiedzenia. Na mocy statutu Episkopatu z 1986 r. uszczegółowiono kompetencje sekretarza, do których należało: sporządzanie protokołów z sesji plenarnych Konferencji i sesji biskupów diecezjalnych i Rady Głównej; kierowanie pracami Sekretariatu; informowanie Konferencji o bieżących sprawach Kościoła w Polsce oraz o problemach w stosunkach z państwem; informowanie innych konferencji episkopatów o pracach Konferencji Episkopatu Polski; wykonywanie zadań zleconych przez Konferencję i Radę Główną.