Historia Liturgii Godzin sięga czasów starożytnych. Oficjum Liturgii Godzin powstało na łonie pierwszych Kościołów chrześcijańskich. Niektórzy uważają, że na wczesnochrześcijańskie modlitwy duży wpływ miały żydowskie formy kultu. Warto zauważyć, że o żydowskich modlitwach wspomina Nowy Testament. Jezus modlił się rano, wieczorem i w nocy. Z kolei w Dziejach Apostolskich znajduje się opis uczniów modlących się o trzeciej, szóstej i dziewiątej godzinie dnia.
Ustalone pory dnia i nocy charakteryzowały żydowskie modlitwy. We wczesnym okresie chrześcijaństwa, modlitwa była zależna od żydowskiego porządku modlitw. Po oddzieleniu się od synagogi żydowskiej, chrześcijanie kontynuowali praktykę modlenia się o wyznaczonych porach dnia i nocy.
Godziny modlitwy
Na przełomie II i III wieku teolog Klemens z Aleksandrii zwracał uwagę, że chrześcijanin powinien modlić się nieustannie. Wskazywał na ustalone pory dnia: rano, trzy pory w ciągu dnia, przed spoczynkiem i w nocy. Prawosławny patriarchat aleksandryjski, powołując się na Księgę Daniela, akcentował z kolei cztery pory modlitwy: rano, południe, wieczór i noc. Tertulian podkreślał konieczność modlitwy rano i wieczorem, ale zalecał również modlitwę o trzeciej, szóstej i dziewiątej godzinie dnia, oraz w nocy. Nacisk na modlitwę poranną i wieczorną kładli w późniejszych latach także Jan Chryzostom oraz Jan Kasjan.
Po edykcie Konstantyna w IV wieku kult chrześcijański stał się integralną częścią życia publicznego w Cesarstwie Rzymskim. W tym okresie Liturgia godzin sprawowana była inaczej w każdym kościele. Mimo to oficjum liturgii bardzo się rozwinęło. Nie negowano starszych form, a jedynie rozwinięto. Zaistniał powszechny ustalony cykl codziennych, wspólnych publicznych celebracji. Liturgia godzin w tym okresie rozwijała się w trzech odrębnych obszarach życia kościelnego: katedrze biskupiej, monastycyzmie egipskim oraz monastycyzmie miejskim.
Kościół biskupi był wówczas centrum całego życia liturgicznego diecezji. W katedrach oficja liturgiczne odbywały się udziałem wiernych świeckich. Ich głównym elementem były modlitwa wstawiennicza i uwielbienie. Nie było w nich natomiast czytań z Pisma Świętego. Zazwyczaj były to liturgie śpiewane obejmujące antyfony, hymny i responsoria.
Liturgia Godzin w Kościele rzymskokatolickim
Księga zawierająca teksty w Liturgii Godzin nazywana jest popularnie brewiarzem. Zwyczajowym określeniem Liturgii Godzin jest "modlitwa brewiarzowa". Modlitwa Liturgią Godzin jest obowiązkowa dla osób, które przyjęły święcenia kapłańskie lub złożyły śluby wieczyste. Duchownych zobowiązuje do tego Prawo kanoniczne. Wierni świeccy nie mają obowiązku odprawiania Liturgii Godzin, jednak jest to zalecane. Liturgia Godzin jest bowiem uznawana jako "uzupełnienie" Mszy na wszystkie godziny dnia. Może być przygotowaniem do Eucharystii lub jej "przedłużeniem".
Z czego składa się Liturgia Godzin?
W Kościele rzymskokatolickim Liturgia Godzin była wielokrotnie reformowana. Największych zmian w strukturze dokonano po Soborze Watykańskim II.
Podstawowym elementem Liturgii Godzin są psalmy. Odprawiane są w cyklu 4-tygodniowym. Wraz z antyfonami i fragmentami z Pisma Świętego, dzieł Ojców Kościoła i dokumentów Magisterium Kościoła tworzą tzw. "rytmy modlitwy liturgii godzin w ciągu dnia", czyli godziny kanoniczne.
Na jeden dzień składają się konkretne godziny kanoniczne:
- Wezwanie (Invitatorium) –– odmawiane jest na rozpoczęcie modlitwy liturgicznej w danym dniu. Poprzedza pierwszą modlitwę dnia(jutrznię lub godzinę czytań). Nie ma potrzeby odmawiać Wezwania, jeśli wcześniej uczestniczy się we Mszy Świętej. Wezwanie rozpoczyna się wersetami "Panie otwórz wargi moje. A usta moje będą głosić Twoją chwałę", następnie odśpiewany jest psalm z antyfoną.
- Godzina Czytań (Officium lectionis) – dawnej nazywana była potocznie Jutrznią. Wcześniej odmawiano ją razem z Laudes po Completorium albo nocą, a obecnie o dowolnej porze. Rozpoczyna się od wersetu "Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu. Panie pospiesz ku ratunkowi memu", po czym następuje hymn, trzy psalmy, jedno czytanie z Pisma Świętego i drugie z dzieł Ojców Kościoła lub dokumentów Magisterium Kościoła. W uroczystości, święta i niedziele (poza wielkim postem) śpiewany jest również hymn "Ciebie, Boże, chwalimy"
- Jutrznia (Laudes matutinae) – wcześniej odmawiana była razem z Matutinum nocą. Teraz odmawia się ją rano w miejsce Prymy (Prima), która została zniesiona po Soborze Watykańskim II. Rozpoczyna się od wersetu "Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu. Panie pospiesz ku ratunkowi memu". Następnie śpiewany jest hymn i psalmodia. Potem jest krótkie czytanie biblijne i w kolejności responsorium, pieśń Zachariasza, czyli Benedictus, prośby o uświęcenie dnia i pracy, Modlitwa Pańska, oracja.
- Modlitwa w ciągu dnia może mieć 3 warianty, w zależności od pory odmawiania (godziny trzecia, szósta i dziewiąta wg tradycji żydowskiej, stąd ich nazwy):
– przedpołudniowa Tertia,
– południowa Sexta,
– popołudniowa Nona.
- Nieszpory (Vesperae) – są odmawiane wieczorem. Zbudowane są podobnie jak Jutrznia. Psalmodia składa się z dwóch psalmów i pieśni z Nowego Testamentu, a w miejscu Benedictus jest Magnificat, czyli pieśń Maryi. Po Magnificat następują prośby, Ojcze nasz i oracja.
- Kompleta (Completorium) – odmawiana przed snem (hymn, rachunek sumienia, psalmodia, krótkie czytanie biblijne, responsorium, Nunc dimittis (pieśń Symeona), oracja, antyfona do Matki Bożej).
Skąd nazwa brewiarz?
Struktura Liturgii Godzin kształtowała się na przełomie wielu wieków od samego początku chrześcijaństwa. Na początku śpiewano jedynie psalmy, a z czasem zaczęto dodawać kolejne elementy: czytania, hymny, responsoria i antyfony. Niemniej jednak istotą i celem Liturgii Godzin było nieustanne trwanie na modlitwie, przy Bogu. Obecna forma modlitwy brewiarzowej ukształtowała się w XIII wieku.
Przez wiele lat do sprawowania Liturgii Godzin korzystano z wielu ksiąg, co było niepraktyczne. Powstała potrzeba, aby stworzyć jedną księgę, która będzie zawierać wszystkie elementy modlitwy w jednym miejscu. Stąd też pochodzi nazwa brewiarz (z łac. brevis – krótki).
Katechizm Kościoła Katolickiego o Liturgii Godzin
Misterium Chrystusa celebrowane podczas każdej Mszy świętej przemienia każdy dzień poprzez celebrowanie również Liturgii Godzin, która jest przedłużeniem tajemnicy obecności Jezusa Chrystusa w Eucharystii. Jak podkreślono w Katechizmie Kościoła Katolickiego podkreślono, że modlitwa brewiarzowa została tak przygotowana "aby wszystkie pory dnia i nocy uświęcać przez uwielbienie Boga". Nadaje ona dniu chrześcijańskiego rytmu, równoważąc zaangażowanie zewnętrzne i wejście w obecność Bożą. Liturgia Godzin to "publiczna modlitwa Kościoła" i powinna stać się "modlitwą całego Ludu Bożego".
"Duszpasterze niech się starają w niedziele i uroczyste święta odprawiać w kościołach z udziałem wiernych główne Godziny, zwłaszcza Nieszpory. Zaleca się, aby i świeccy odmawiali brewiarz czy to z prezbiterami, czy na swoich zebraniach, czy nawet indywidualnie" – podaje KKK.
Czytaj też:
Ziemski Tron Boga. Historia i znaczenie tabernakulumCzytaj też:
Msza święta trydencka a nowa Msza święta. Czym się różnią?