Skuteczna walka ze smogiem zaczyna się od... edukacji

W tej sprawie niemal każdy z nas może coś zrobić, ponieważ na poziom zanieczyszczenia powietrza mają wpływ codzienne aktywności – głównie sposób ogrzewania domów. Dlatego w walce ze smogiem liczy się działanie każdego z nas i szerzenie wiedzy na ten temat. Z tą myślą powstała Edukacyjna Sieć Antysmogowa (ESA), w ramach której NASK Państwowy Instytut Badawczy instaluje na szkołach czujniki mierzące stężenie trującego pyłu PM2,5 i wyświetlacze informujące o jego wartości. Jednak – co najważniejsze – promuje wśród nauczycieli, uczniów i społeczności lokalnych wiedzę o sposobach ograniczania zanieczyszczeń. W projekt ESA zaangażowało się PZU, przekazując kwotę 200 tys. zł.

Jak co roku na jesieni, również teraz Polska zaczyna spowijać się smogiem. Pogorszenie się jakości powietrza wpływa na pogorszenie zdrowia. Drobny pył, krążący w powietrzu, powoduje zaburzenia w układzie oddechowym, nerwowym i układzie krążenia, a trujący benzo(a)piren działa silnie rakotwórczo. Chociaż problem istnieje od wielu lat, to dopiero niedawno zaczęliśmy mówić o nim głośno. Jak każdy poważny problem społeczny, smog ma szansę być ograniczony dopiero wtedy, kiedy większość mieszkańców naszego kraju uświadomi sobie powagę sytuacji i zacznie przeciwdziałać powstawaniu zanieczyszczeń. Stąd w oparciu o możliwości technologiczne NASK inicjatywa naszych działań informacyjno- edukacyjnych w tym obszarze – wyjaśnia Wojciech Racięcki, dyrektor Pionu Sieci Edukacyjnych w NASK PIB.

Działania są pilnie potrzebne. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) spośród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w Unii Europejskiej aż 36 znajduje się w Polsce. Aż siedem jest w pierwszej dziesiątce, razem z trzema miastami bułgarskimi. Wśród miast w Polsce listę otwierają Opoczno, Żywiec i Rybnik, potem na kolejnych miejscach są Pszczyna i Kraków. W pierwszej dwudziestce najbardziej zanieczyszczonych miast 15 jest w Polsce. Wbrew powszechnemu myśleniu duże miasta nie są najgorszymi miejscami w naszym kraju, gdzie jesienią i zimą najtrudniej się oddycha. W Tomaszowie Mazowieckim stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu średnio przekracza 15-krotnie normy wyznaczone przez WHO jako bezpieczne dla zdrowia.

Walka ze smogiem to szczególne wyzwanie – wymaga nie tylko odpowiednich regulacji na poziomie prawa, lecz także przede wszystkim zmiany postawy mieszkańców. Tylko świadome działanie zwykłych ludzi ma w przypadku smogu szansę przełożyć się na realną poprawę sytuacji. W Polsce główną przyczyną smogu jest tzw. niska emisja, czyli – krótko mówiąc – dym z domowych pieców i kominów (ponad 52 proc.), istotny wpływ ma też transport drogowy (ponad 10 proc.). Na jakość powietrza wpływa więc indywidualna i świadoma decyzja każdego z nas, czyli wybór sposobu ogrzewania domu czy wybór środka komunikacji. Ocieplenie domu i ogrzewanie go gazem lub pompą ciepła, rezygnacja z samochodu na rzecz transportu zbiorowego to decyzje, które znacząco mogą zmienić sytuację.

Zagrożenie zdrowotne, wynikające z korzystania z pieców starego typu, tzw. kopciuchów, jest bardzo poważne. Wraz z dymem z kominów unosi się drobny pył, który nazywamy pyłem zawieszonym, ponieważ długo unosi się w powietrzu. Wdychanie zanieczyszczonego pyłem powietrza powoduje choroby układu oddechowego, układu krążenia i układu nerwowego. Ponadto spalanie węgla lub drewna w piecach czy kominkach niespełniających odpowiednich norm (spalanie w niskich temperaturach) doprowadza do emisji rakotwórczej substancji o nazwie benzo(a)piren, takiej samej, jaka znajduje się w dymie z papierosów. Niestety, dziś terytorium całej Polski jest zanieczyszczone benzo(a)pirenem. Wszyscy doznajemy szkód zdrowotnych takich samych jak wypalanie od kilku do nawet kilkunastu papierosów dziennie. Najbardziej szkodliwe jest to dla dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych i przewlekle chorych – wyjaśnia Marek Baran, dyrektor Biura Komunikacji Korporacyjnej PZU. Jak dodaje, w przypadku „niskiej emisji”, osoby korzystające z pieców i kominków niespełniających odpowiednich norm dosłownie trują samych siebie i swoich najbliższych, ponieważ wydobywający się z komina dym zalega w okolicy. Im więcej osób uświadomi sobie ten fakt, tym lepiej będzie się nam wszystkim oddychało. Dlatego warto robić wszystko, aby edukować społeczności szkolne: rodziców, młodzież i dzieci oraz całe społeczności lokalne – podkreśla Marek Baran.

Największy wpływ na jakość powietrza ma w naszym kraju to, jak ogrzewane są domy. Według Polskiego Alarmu Smogowego ponad połowa pyłu zawieszonego PM10, znajdującego się w naszym powietrzu, pochodzi z domowych pieców. Z nich też wydobywa się aż 87 proc. benzo(a)pirenu.

Program informacyjny Edukacyjna Sieć Antysmogowa zainicjował NASK Państwowy Instytut Badawczy, który jest operatorem rządowego programu OSE (Ogólnopolska Sieć Edukacyjna), w ramach którego w ciągu dwóch lat wszystkie szkoły w Polsce uzyskają dostęp do bezpłatnego, szybkiego i bezpiecznego Internetu. W ramach OSE instytut rozwija współpracę w placówkami edukacyjnymi i organami prowadzącymi szkoły. Jedną z dodatkowych inicjatyw, realizowanych w oparciu o tę współpracę, jest właśnie Edukacyjna Sieć Antysmogowa. Szkoły biorące udział w programie są wyposażane w czujniki pomiaru stężenia zanieczyszczeń. Na budynku instalowany jest również wyświetlacz prezentujący na bieżąco wyniki odczytów. Na stronie internetowej programu ESA można zobaczyć odczyty ze wszystkich, zainstalowanych dotąd czujników i sprawdzić jakość powietrza w ich okolicy. Edukacyjna Sieć Antysmogowa to formuła przekazywania rzetelnej wiedzy w formie przystępnej i użytecznej dla uczniów oraz ich rodziców. Stała obecność ekranów przed szkołą umożliwia obserwowanie na bieżąco zmian w jakości powietrza. To pozwala ostrzegać lokalną społeczność przed zagrożeniem w dniach, kiedy stężenie szkodliwych substancji jest szczególnie wysokie. W takich sytuacjach zalecane jest ograniczenie czasu przebywania na zewnątrz, zwłaszcza dzieci nie powinny wychodzić na spacery i zabawę poza domem. Nie należy też wietrzyć mieszkania.

Najważniejszym elementem ESA jest edukacja. W ramach programu ESA – PZU prowadzone są szkolenia dla nauczycieli, dystrybuowane są materiały dydaktyczne, scenariusze lekcji i karty pracy dla uczniów oraz plakaty informacyjne, a także materiały edukacyjne dla rodziców. Planowane są również spotkania ze społecznościami lokalnymi każdej z miejscowości objętej programem. Materiały edukacyjne oraz informacje na stronie internetowej powstały ze wsparciem merytorycznym ekspertów z Polskiego Alarmu Smogowego, którzy od lat z sukcesem działają na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce. Cieszymy się, że w rozwój tego programu zaangażował swoje środki PZU. Wiemy, że podejmowanie działań na rzecz czystego powietrza leży w naszym wspólnym interesie. Aktualnie dzięki współpracy z PZU zakupione zostały czujniki zanieczyszczenia i wyświetlacze jakości powietrza, które już instalowane są w 29 szkołach mieszczących się na terenie 36 najbardziej zanieczyszczonych gmin w Polsce – mówi Wojciech Racięcki z NASK PIB. Jak twierdzi, instytut planuje dalszy rozwój programu, który cieszy się dużym zainteresowaniem ze strony szkół i społeczności. We współpracy z nauczycielami cały czas powstają nowe materiały edukacyjne, organizowane są warsztaty dla rodziców i mieszkańców gmin, a także konkursy tematyczne dla uczniów.