- W Sejmie procedowany jest poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie ochrony państwa przed zadłużeniem.
- Projektowana nowelizacja zmieniłaby art. 216 ust. 5 Konstytucji regulujący zaciąganie przez państwo pożyczek i udzielanie poręczeń, a także dodałaby rozdział XIa zatytułowany „Zagrożenie bezpieczeństwa państwa”.
- Instytut Ordo Iuris wskazuje w opinii, że proponowana modyfikacja odnosi się do sytuacji politycznej, w której znajduje się obecnie Republika Ukrainy, zamiast realizować główne zadania państwa polskiego oraz dbać o zachowanie praw i wolności jego mieszkańców.
- Autorzy analizy podkreślają, że sformułowanie proponowanych przepisów zawiera liczne uchybienia, które dyskwalifikują projekt w obecnym kształcie.
- Instytut wskazuje, że stwierdzenie, czy majątek został przejęty przez Skarb Państwa następować powinno orzeczeniem sądu wydanym na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Jest to wymóg konieczny zachowania elementarnych standardów demokratycznego państwa prawnego.
Ordo Iuris: Niekonstytucyjna propozycja zmian w Konstytucji
W Sejmie procedowany jest poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wniesiony 7 kwietnia 2022 r. (druk sejmowy nr 2263). Projekt zakłada zmianę Konstytucji RP poprzez zmianę brzmienia art. 216 ust. 5 Konstytucji RP oraz dodanie rozdziału XIa zatytułowanego „Zagrożenie bezpieczeństwa państwa”, który wedle Projektu składać się ma z jednego tylko przepisu – art. 234a.
Pierwsza zmiana zakłada, że przy obliczaniu relacji państwowego długu publicznego do wartości rocznego produktu krajowego brutto nie wlicza się pożyczek, gwarancji i poręczeń finansowych służących finansowaniu potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej. Druga ze zmian wprowadza przepis odnoszący się do sytuacji napaści zbrojnej dokonanej przez obce państwo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub napaści na terytorium innego kraju, powodującej bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa wewnętrznego Polski. Zgodnie z nowelizacją, majątek osób fizycznych niebędących obywatelami polskimi, osób prawnych oraz innych podmiotów, który znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mógłby wtedy zostać przejęty przez Skarb Państwa z mocy prawa i bez odszkodowania. Dotyczyłoby to sytuacji, w której można domniemywać, że majątek ten jest lub może być wykorzystany w jakiejkolwiek części do finansowania lub wspierania w innej formie napaści zbrojnej dokonanej przez obce państwo lub działań związanych z tą napaścią, w szczególności ze względu na osobiste, organizacyjne lub finansowe powiązania właściciela majątku z władzami publicznymi tego państwa. Majątek przejęty przez Skarb Państwa przeznaczałoby się wówczas na wsparcie osób dotkniętych skutkami napaści zbrojnej.
Eksperci Ordo Iuris wskazują, że proponowana nowelizacja art. 216 ust. 5 Konstytucji RP odnosi się do sytuacji politycznej, w której znajduje się obecnie Republika Ukrainy, zamiast realizować główne zadania państwa oraz zapewniać zachowanie praw i wolności mieszkańców. Projektodawcy nie uwzględnili w dostatecznym stopniu aktualnej sytuacji Polski, jak również konieczności przestrzegania przez władze RP konstytucyjnego wymogu prowadzenia działalności w sposób gospodarny. Projektowana zmiana nie spełnia także standardów poprawnej legislacji. Użyte w niej sformułowania, na czele z pojęciem „potrzeb obronnych”, nie są precyzyjne i nie zapewniają jednoznacznego określenia katalogu wydatków. Sformułowanie proponowanych przepisów zawiera liczne uchybienia, które dyskwalifikują projekt w obecnym kształcie.
Istnieją także poważne wątpliwości co do dopuszczalności objęcia konsekwencjami wymienionymi w projektowanym art. 234a wyłącznie osób niebędących obywatelami polskimi. Może być to sprzeczne z zakazem dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Prawnicy Instytutu zaznaczają też, że stwierdzenie, czy majątek został przejęty przez Skarb Państwa, następować powinno orzeczeniem sądu, wydanym na wniosek Prezesa Rady Ministrów. W takim przypadku sąd ustalałby, kiedy zaszły określone domniemaniem przesłanki i wskazywał na moment przejęcia majątku przez Skarb Państwa. Orzeczenie miałoby zatem charakter deklaratoryjny (potwierdzający aktualny stan prawny) i retorspektywny (wskazujący na chronologię wydarzeń). Ta dodatkowa gwarancja jest, w ocenie autorów opinii, konieczna dla zachowania zupełnie podstawowych standardów praworządności oczekiwanej w państwie demokratycznym, zwłaszcza jeżeli uwzględni się znaczącą dolegliwość przewidzianych w projekcie rozwiązań.
„Istnieją poważne wątpliwości, czy zmiana Konstytucji jest konieczna dla osiągnięcia celów założonych przez projektodawców. Już w obecnym stanie prawnym skorzystać można z regulacji prawa UE, które daje podstawę do zamrożenia wszystkich środków finansowych i zasobów gospodarczych podmiotów uznanych przez Radę jako odpowiedzialne za działania podważające integralność terytorialną Ukrainy. Także w polskim Kodeksie karnym czy ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu znajdują się rozwiązania, z których można byłoby skorzystać w przynajmniej niektórych przypadkach” – zaznacza Łukasz Bernaciński, członek Zarządu Instytutu Ordo Iuris.
Pełna treść analizy dostępna na stronie internetowej Ordo Iuris.