Najstarszą nazwą Bożego Ciała było "festum Eucharistiae", czyli "święto Eucharystii". Według Konstytucji o liturgii świętej Eucharystia to "sakrament miłosierdzia, znak jedności, węzeł miłości, uczta paschalna, w której pożywamy Chrystusa, w której dusza napełnia się łaską i otrzymuje zadatek przyszłej chwały".
Jak powstało święto Bożego Ciała?
Początki Bożego Ciała sięgają XIII wieku. Jego wprowadzenie zawdzięcza się bł. Juliannie, augustiance z klasztoru Mont Cornillon w diecezji LieOge w Belgii. W 1208 r. zakonnica miała wizję, w której ujrzała księżyc w pełni, a na nim jedną ciemną plamę. Później Chrystus miał jej objawić, że owa plama to brak święta ku czci Eucharystii w kalendarzu kościelnym. Początkowo biskup LieOge ustanowił święto Eucharystii jedynie w swojej diecezji. Przypadało ono na drugą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. Później zaczęto świętować je w czwartek po oktawie Zesłania Ducha Świętego.
XIII wiek to rozwinięcie nowego nurtu pobożności eucharystycznej. Koncentrował się on nie na samym przyjmowaniu Komunii św., ale na czci wobec realnej obecności Chrystusa pod postacią Chleba i Wina. Rozwój tego nurtu był niejako reakcją na herezję Berengariusza z Tours z XI wieku. Uważał on, że przemiana chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa jest niemożliwa, gdyż uwielbione Ciało Chrystusa przebywa w niebie, więc nie może równocześnie przebywać na ziemi w wielu miejscach. Zdaniem filozofa Komunia św. była jedynie duchowym przyjęciem Chrystusa. Pogląd ten został zanegowany przez Sobór laterański w 1215 roku. Postawiono wówczas tezę o substancjalnej obecności Chrystusa w Eucharystii.
Boże Ciało w Polsce i na świecie
W Kościele powszechnym święto Ciała Chrystusa zostało ustanowione w 1317 roku. W 1264 roku papież Urban IV wydał bullę Transiturus de hoc mundo, w której ustanowił festum Corporis Christi – święto Ciała Chrystusa. Miało być ono uczczeniem Jezusa obecnego w Eucharystii, ale też zadośćuczynieniem za znieważanie Chrystusa w Najświętszym Sakramencie oraz błędy heretyków. Ogłoszenie bulli nie było możliwe, ponieważ Urban IV niedługo potem zmarł. Wolę Urbana IV wypełnił papież Jan XXII dopiero w 1317 roku.
W Polsce Boże Ciało zostało wprowadzone w 1320 roku. Po raz pierwszy liturgię Bożego Ciała odprawił bp Nanker w Krakowie. Już w XV wieku Boże Ciało było jednym z głównych świąt kościelnych w większości polskich parafii. W 1420 roku podczas synodu gnieźnieńskiego uroczystość Bożego Ciała uznano za powszechną, co oznaczało celebrowanie jej w każdej parafii w Polsce.
Święto Najdroższej Krwi Chrystusa
W XIX wieku papież Pius IX wydał dekret Redempti sumus. Ustanowił w nim Festum Pretiosissimi Sanguinis Domini Nostri Jesu Christi – święto Najdroższej Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa. Początkowo było ono obchodzone w pierwszą niedzielę lipca, jednak Pius X przeniósł uroczystość na 1 lipca. W 1955 roku zlikwidowano obchody oktawy tego święta. Z kolei Paweł VI przeprowadził reformę liturgiczną, w której połączył święto Najdroższej Krwi Pana Jezusa Chrystusa ze świętem Ciała Chrystusa.
Procesja do czterech ołtarzy
Z uroczystością Bożego nieodłącznie wiąże się tradycja procesji eucharystycznych. Tradycja procesji z Najświętszym Sakramentem do czterech ołtarzy powstała później niż samo święto. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XIV wieku z Niemiec. Tam podczas procesji zatrzymywano się przy czterech stacjach. Tam udzielano wiernym błogosławieństwa i odczytywano fragmenty czterech Ewangelii. Podczas procesji modlono się także o ochronę przed nieszczęściami i sprzyjającą pogodę. Zwyczaj ten do Polski dotarł dopiero w XV wieku, a 1631 roku został wprowadzony do Rytuału Piotrkowskiego.
Do rozpowszechnienia tradycji procesji eucharystycznych w Boże Ciało miał przyczynić się również sobór w Konstancji w latach 1414-1418, podczas którego zgromadzeni kardynałowie, biskupi, teologowie z Paryża, Kolonii, Wiednia i Erfurtu, a nawet król wzięli udział w uroczystej procesji.
Nieprzerwanie od kilku wieków aż po dzień dzisiejszy chrześcijanie wychodzą na ulice, by publicznie uwielbić Jezusa Chrystusa w Najświętszego Sakramentu. Wierzący przystrajają domy i ulice świeżą zielenią i kwiatami. Na trasie procesji budowane są cztery ołtarze. Pochodowi towarzyszą sztandary, feretrony, obrazy i dzieci sypiące kwiaty przed Panem Jezusem. Jednym ze zwyczajów związanych z procesją jest zbieranie gałązek, którymi udekorowane są ołtarze.
W okresie rozbiorów udział w procesjach Bożego Ciała był w świadomości Polaków łączony z okazją manifestacji przynależności narodowej. Podobna sytuacja miała miejsce po II wojnie światowej. Procesje z Najświętszym Sakramentem są również elementem oktawy Bożego Ciała.
Boże Ciało w Łowiczu
W Polsce procesje Bożego Ciała są przygotowywane w bardzo uroczysty sposób. Jedne z najpiękniejszych obchodów tego święta można zobaczyć w Łowiczu. Miasto to celebrowało uroczystość Bożego Ciała od początków jego istnienia w XIII wieku. Wówczas metropolitą był abp Jakub Świnka, który był propagatorem tego święta. Podczas odbudowy miasta po najeździe Litwinów w herbie miasta został umieszczony wizerunek pelikanów – chrześcijański symbol Ciała i Krwi Chrystusa. Symbolika pelikana wywodzi się z przekonania, że w czasie suszy karmi on potomstwo swoją krwią. O kulcie Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa świadczy z pewnością także osobna kaplica dla Najświętszego Sakramentu w łowickiej katedrze.
Łowickie uroczystości rozpoczynają się od Mszy św. odprawianej w bazylice katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Po Eucharystii z katedry wyrusza procesja do czterech ołtarzy. Zgodnie z tradycją pierwszy ołtarz budują mieszkańcy okolicznych wsi, drugi – Cech Rzemiosł; trzeci – Szkoły Pijarskie; ostatni – parafialne wspólnoty neokatechumeniczne. Ołtarze są pięknie zdobione nie tylko zielenią, ale również elementami łowickiego folkloru. Tego dnia wierni ubierają stroje ludowe, a domy parafian przyozdabiane są kwiatami.
Być może właśnie ze względu na szczególne piękno barw, procesja łowicka znana jest nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Podczas uroczystości Ewangelia przy ołtarzach czytana jest w czterech językach, z myślą o zagranicznych pielgrzymach. Procesja Bożego Ciała w Łowiczu w 2014 roku została wpisana na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Dywany kwiatowe – dla Boga
Jedną z tradycji związanych z uroczystością Bożego Ciała są dywany kwiatowe. To zwyczaj kultywowany tylko w kilku miejscowościach w Polsce. Najdłużej – blisko 200 lat – trwa ona w parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Spycimierzu, w diecezji włocławskiej.
To właśnie w tej miejscowości kapłan z Najświętszym Sakramentem, a za nim wszyscy wierni idą w procesji po specjalnym dywanie, usypanym z kwiatów. Trasa procesji w Spycimierzu liczy ponad kilometr. Praca nad przygotowaniem kwietnego dywanu angażuje całą społeczność parafii w Spycimierzu, która liczy niewiele ponad 600 osób. Układanie dywanu rozpoczyna się w dzień Bożego Ciała ok. godz. 10. Na uroczystą procesję eucharystyczną w Boże Ciało do Spycimierza przyjeżdżają tysiące wiernych z całego kraju.
W 2021 roku dywany kwiatowe w Spycimierzu zostały wpisane na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO. Oprócz Spycimierza podobny zwyczaj panuje na Opolszczyźnie – w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce.
"Najpiękniejszą monstrancją dla Chrystusa jest serce człowieka"
Ks. Zenon Mońka zwrócił uwagę, że nawet najbardziej uroczysty charakter święta Bożego Ciała "nie może nigdy przysłonić nam zasadniczej prawdy, że najpiękniejszą i najgodniejszą monstrancją dla Chrystusa jest żywe serce człowieka, a najwspanialszą procesją jest »procesja serca«, która kończy się spotkaniem z Nim w Komunii św.".
W dokumencie pt. "Komunia święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą" opracowanym przez Komisję ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów napisano, że "w procesjach, w czasie których celebrans niesie Najświętszą Eucharystię poza kościół wśród uroczystych obrzędów i śpiewów, lud chrześcijański składa publiczne świadectwo swej wiary i pobożności wobec Najświętszego Sakramentu".
Watykan odwołał procesję Bożego Ciała
Na początku tygodnia pojawiła się informacja, że Stolica Apostolska odwołała uroczystości związane z Bożym Ciałem w Watykanie. "Ze względu na ograniczenia nałożone na papieża w związku z bólem kolana i specyficzne potrzeby liturgiczne tej celebracji, w uroczystość Bożego Ciała nie zostaną odprawione Msza św. i procesja z błogosławieństwem eucharystycznym" – poinformowało Biuro Prasowe Stolicy Apostolskiej.
Czytaj też:
Rzecznik KEP: Procesje Bożego Ciała pokazują, że przekonania religijne nie są sferą prywatną