Apostazja z j. greckiego oznacza "odstąpienie", "zdradę", "odstępstwo". W pierwotnym znaczeniu terminu tego używano na określenie całkowitego porzucenia wiary chrześcijańskiej. Później pojęcie to zostało zaczerpnięte przez religie i wyznania niechrześcijańskie.
Apostazja w Kościele katolickim
W starożytności apostazją było każde odstępstwo od wiary chrześcijańskiej. Dziś pojęcie to rozumiane jest jako dobrowolne i świadome wystąpienie z Kościoła katolickiego. Apostazja oznacza zerwanie komunii, czyli łączności z Kościołem, co w konsekwencji prowadzi do ekskomuniki.
Dla apostaty ekskomunika następuje automatycznie, na mocy prawa kanonicznego. Wierny, który podjął decyzję o apostazji nie może prowadzić życia sakramentalnego, sprawować kościelnych urzędów i godności. W krajach, gdzie obowiązuje tzw. podatek kościelny, apostata jest z niego wyłączony.
Apostazja może dotyczyć jedynie osób ochrzczonych. Akt apostazji ma formę publiczną i jest odnotowywany w księgach parafialnych. Według doktryny katolickiej, apostata wciąż pozostaje członkiem Kościoła i katolikiem, na mocy udzielonego chrztu, który jest nieusuwalny. Przywrócenie apostaty z powrotem na łono Kościoła należy do ordynariusza diecezji, który może określić ewentualne kary i formy pokutne.
Motu proprio Omnium in mentem
W kwietniu 2010 roku w życie weszło motu proprio papieża Benedykta XVI pt. Omnium in mentem. Zgodnie z dokumentem z Kodeksu Prawa Kanonicznego usunięto wzmianki o formalnym akcie wystąpienia z Kościoła. Oznacza to, że nie można w sensie prawnym "formalnie" wystąpić z Kościoła katolickiego.
W 2008 roku Konferencja Episkopatu Polski przyjęła procedurę wobec osób, które chcą wystąpić z Kościoła. Na terenie diecezji polskich, wierni chcący dokonać apostazji przekazują proboszczowi parafii w miejscu zamieszkania własnoręcznie napisane oświadczenie. Do wniosku powinien być dołączony akt chrztu. W przeciwieństwie do innych państw, w Polsce osoba, która chce wystąpić z Kościoła, musi być pełnoletnia.
Apostazja – procedura wystąpienia z Kościoła
Od lutego 2016 roku obowiązuje Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła. Zgodnie z tym dokumentem apostata całkowicie porzuca wiarę chrześcijańską, występując z Kościoła katolickiego i wstępując do wspólnoty religijnej niechrześcijańskiej lub pozostając poza jakąkolwiek wspólnotą religijną.
Dekret zmienił obowiązujące dotychczas procedury na łatwiejsze. Zniesiono w nim obowiązek dwukrotnej wizyty u proboszcza i obecności przy tym dwóch świadków.
Według wprowadzonego dekretu nie uznaje się oświadczenia woli przesłanego drogą cyfrową, pocztową lub złożonego przed urzędnikiem cywilnym. Wprowadzony dokument nie przewiduje również uzyskania zaświadczenia o wystąpieniu z Kościoła Rzymskokatolickiego, a jedynie odpis chrztu z adnotacją o apostazji.
Co powinno zawierać oświadczenie o wystąpieniu z Kościoła?
Oświadczenie o apostazji składane u proboszcza parafii powinno zawierać: dane osobowe, datę chrztu i dane parafii chrztu, informację o dobrowolności dokonania aktu apostazji i własnoręczny podpis. Wola wystąpienia z Kościoła katolickiego zawarta w oświadczeniu powinna być przedstawiona w sposób niebudzący wątpliwości. W dokumencie należy również wyjaśnić powody dokonania aktu apostazji.
Z przygotowanym pismem należy stawić się osobiście w kancelarii parafialnej. Proboszcz, przyjmujący oświadczenie, powinien podjąć "z miłością i roztropnością starania duszpasterskie, by zachęcić składającego oświadczenie woli do porzucenia jego zamiarów i obudzić wiarę zaszczepioną weń przez sakrament chrztu". Proboszcz ma obowiązek zapytać o powody i poinformować o konsekwencjach w postaci ekskomuniki. Kapłan sprawdza również, czy oświadczenie zawiera wszystkie wymagane elementy.
Po przyjęciu takiego oświadczenia, proboszcz poświadcza dokument własnoręcznym podpisem i pieczęcią parafii i wysyła akt do kurii diecezjalnej. Na polecenie kurii, proboszcz wpisuje informację o apostazji do ksiąg parafialnych. Dokumentem dla apostaty, który potwierdzi wystąpienie z Kościoła jest wypis aktu chrztu z odpowiednią adnotacją, poświadczającą apostazję.
Apostazja z prawnego punktu widzenia
W przypadku Kościoła katolickiego Naczelny Sąd Administracyjny uznaje wyłączność prawa kościelnego w kwestii uregulowania kwestii wystąpienia z Kościoła. – Nie można zatem zwrócić się do sądu, by nakazał księdzu wykreślenie wiernego z ewidencji, osoba zainteresowana apostazją jest całkowicie zdana na regulacje kościelne, które pozwalają na dużą uznaniowość – tłumaczył w rozmowie z portalem Prawo.pl prof. Paweł Borecki.
W kwestii dokonania apostazji nie można zwrócić się o pomoc do pełnomocnika. Ewentualna pomoc mogłaby sprowadzać się do sporządzenia pisma według wytycznych dekretu. Nadal jednak to zainteresowany musi przedstawić proboszczowi swoje argumenty i motywacje.
Skutki apostazji
Apostazja wcale nie oznacza, że nie jest się już członkiem Kościoła. Podczas Soboru Trydenckiego przyjęto, że nie da się przestać być katolikiem, ze względu na przyjęty sakrament chrztu. Po dokonaniu wystąpienia z Kościoła, proboszcz dokonuje adnotacji na akcie chrztu, jednak nie ma możliwości uzyskania zaświadczenia o tzw. wystąpieniu z Kościoła. Treść wpisu w księdze ochrzczonych na marginesie aktu chrztu odstępcy winna mieć następującą formę: "Dnia … w Parafii … w … złożył(a) formalne oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła katolickiego". Adnotacja ta musi być odtąd umieszczana na świadectwie chrztu.
Skutkiem apostazji jest zaciągnięta automatycznie kara ekskomuniki, która, jak podaje Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła, wiąże się z następującymi skutkami:
- niemożność sprawowania i przyjmowania sakramentów oraz sprawowania sakramentaliów,
- zakaz ministerialnego udziału w obrzędach kultu (m.in. funkcji chrzestnego, świadka bierzmowania, świadka zawarcia małżeństwa, itp.),
- zakaz wykonywania urzędów, posług i zadań w Kościele (kan. 1331 KPK);
- zakaz przynależenia do publicznych stowarzyszeń, ruchów i organizacji kościelnych i katolickich (kan. 316 KPK);
- pozbawienie pogrzebu kościelnego (kan. 1184 § 1 nr 1).
Apostazja – powrót do Kościoła katolickiego
Ci, którzy po pewnym czasie od dokonania aktu apostazji będą chcieli wrócić do Kościoła, mają taką możliwość. I nie ma potrzeby odnawiania przyjętych sakramentów. Powracający powinni jednak odbyć pokutę.
Według Dekretu osoba, która chce powrócić do Kościoła katolickiego powinna zgłosić się do proboszcza i złożyć pisemną prośbę. Pismo powinno zawierać: dane personalne, dane dotyczące daty i parafii chrztu, dane dotyczące daty i miejsca, w którym zostało złożone oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła oraz krótką informację o okolicznościach i motywacjach wystąpienia z Kościoła oraz pragnienia powrotu do pełnej wspólnoty z nim.
Proboszcz, po uznaniu, że osoba jest gotowa do powrotu do życia sakramentalnego, zwraca się w jej imieniu do biskupa miejsca, który ma możliwość uwolnienia od ciążącej kary ekskomuniki.
Po powrocie do Kościoła w księdze ochrzczonych znajdzie się adnotacja o następującej treści: "Dnia … powrócił(a) do pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim".
Czytaj też:
Liturgia godzin. Co to za modlitwa i jak ją odmawiać?Czytaj też:
Ziemski Tron Boga. Historia i znaczenie tabernakulum