Środa Popielcowa – dlaczego jest świętem ruchomym?
W tym roku Środa Popielcowa przypada 22 lutego. To święto, podobnie jak Wielkanoc, jest ruchome i przypada 46 dni przed świętami Zmartwychwstania Pańskiego. W kalendarzu liturgicznym przypada między 4 lutego a 10 marca.
Środa Popielcowa (dawniej nazywana Wstępną Środą) rozpoczyna okres Wielkiego Postu. To 40 dni – po wyłączeniu niedziel – podczas których katolicy podejmują drogę nawrócenia, pokuty i przemiany serca. Wszystko po to, by przygotować się duchowo oraz dobrze zrozumieć sens Triduum Paschalnego i świąt Wielkanocy.
Środa Popielcowa to czas, gdy w Kościele rozpoczyna się czterdziestodniowy post. Choć słowo "post" kojarzy się najczęściej z jedzeniem, to jednak "post" może dotyczyć każdej dziedziny życia i oznaczać określone postanowienia, które mają pomóc w pracy nad sobą. Liczba czterdzieści nie jest tu przypadkowa. Kościół nawiązuje w ten sposób do czasu, który Jezus spędził na pustyni na modlitwie i poście. Był to czas przed rozpoczęciem przez Jezusa publicznej misji i nauczania.
Okres pokuty w Kościele to nie tylko czas ćwiczeń duchowych. To również zmiany w liturgii, które mają podkreślić charakter pokutny okresu przedświątecznego. W tym czasie Kościół nie śpiewa "Alleluja", a także "Chwała na wysokości Bogu". Szaty liturgiczne w tym okresie są w kolorze fioletowym.
Przygotowanie do Świąt Wielkanocnych
Początkowo, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, przygotowanie do Świąt Zmartwychwstania Pańskiego trwało jedynie 40 godzin. Poszczono jedynie w Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Później wydłużono go do tygodnia. Okres czterdziestu dni postu znany jest dopiero ok. IV wieku. Już w 334 roku o takim okresie można przeczytać u św. Atanazego z Aleksandrii w liście pasterskim na Wielkanoc. Podczas Soboru Nicejskiego I ustalono, że Wielki Post będzie rozpoczynał się w szóstą niedzielę przed Wielkanocą, a kończył w Wielki Czwartek.
W późniejszym czasie przyjęto, że Wielki Post rozpoczyna się w szóstą niedzielę przed Niedzielą Palmową, a kończy w Wielki Czwartek. Dopiero w V wieku włączono do okresu Wielkiego Postu Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Wielki Post wynosił wówczas 36 dni. Za pontyfikatu Grzegorza Wielkiego dodano te 4 dni brakujące do czterdziestu. Przesunięto więc początek Wielkiego Postu na środę poprzedzającą pierwszą niedzielę postu.
Popiół na głowie to tylko zwyczaj czy wymowny gest?
Posypywanie głów popiołem jako symbol żałoby i pokuty znane było już w starożytności. Nie tylko w chrześcijaństwie. Zwyczaj ten był kultywowany w wielu kulturach, np. w starożytnym Egipcie czy Grecji. O takim zwyczaju możemy przeczytać też w Piśmie Świętym, w Starym Testamencie, np. w Księdze Jonasza.
Nazwa "Środa Popielcowa" wywodzi się od pokuty, którą czynili najwięksi grzesznicy. Zwyczaj ten sięgał połowy V wieku i dotyczył publicznych pokutników, którzy byli wypędzani z kościołów w pierwszy poniedziałek postu z kościołów. Najpierw odbywali oni tajną spowiedź przed biskupem lub jego delegatem. Następnie byli wprowadzani do kościoła, gdzie kapłan posypywał im głowy popiołem. Wypowiadano przy tym słowa: "Pamiętaj człowiecze, że jesteś prochem i w proch się obrócisz; czyń pokutę, abyś miał życie wieczne".
Następnie pokutnicy byli pokropieni wodą święconą. Dostawali przy tym strój pokutny. Następnie, gdy pokutnicy leżeli na posadzce, Kościół modlił się odmawiając litanię do Wszystkich Świętych. Po litanii pokutników wypędzano na zewnątrz kościoła. W VII wieku obrzęd ten został przeniesiony na środę, czyli pierwszy dzień Wielkiego Postu. Z czasem zwyczaj ten upowszechnił się coraz bardziej i do obrzędu dołączało coraz więcej wiernych. Był to znak rozpoczęcia postu i pokuty.
Popiół jako symbol pokuty
Do liturgii obrzęd posypania głów popiołem wprowadzono dopiero w VIII wieku. Choć świadectwo święcenia popiołu pochodzi dopiero z X wieku. W XI wieku papież Urban II wprowadził ten gest w całym Kościele powszechnym. Zalecał, by w obrzędzie uczestniczyli też biskupi i prezbiterzy. To w tym okresie ustalono również, że popiół, którym w Środę Popielcową posypuje się głowy wiernych, pochodzi z palm święconych w Niedzielę Palmową poprzedniego roku.
Podczas posypania głów popiołem ksiądz wypowiada słowa: "Prochem jesteś i w proch się obrócisz" lub "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię". Obrzęd ten następuje po liturgii słowa i zastępuje tradycyjny akt pokuty.
W tradycji chrześcijańskiej popiół jest symbolem przede wszystkim przemijalności i kruchości ludzkiego życia. Może wyrażać również żałobę i pokutę. Jednak dzięki zbawczemu dziełu Chrystusa, popiół to również znak oczyszczenia i zmartwychwstania, gdyż z "prochu powstaliśmy i w proch się obrócimy, ale Pan nas wskrzesi w dniu ostatecznym", ponieważ zostaliśmy odrodzeni do nowego życia, dzięki Męce i Zmartwychwstaniu Jezusa.
Post ścisły w Środę Popielcową
Środa Popielcowa jest jednym z dwóch dni (obok Wielkiego Piątku), kiedy katolików obowiązuje post ścisły. To ograniczenie liczby posiłków jednego sytego oraz dwóch lekkich w ciągu dnia. Post ścisły obowiązuje wiernych między 18. a 60. rokiem życia. Dodatkowo wszystkich wiernych od 14. roku życia obowiązuje tego dnia wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych.
Wierni nie są zobowiązani, by w tym dniu uczestniczyć we Mszy świętej. Jednak Kościół zachęca do uczestnictwa i przyjęcia w tym dniu obrzędu posypania głowy popiołem.
Czytaj też:
Małżeństwa mieszane wyznaniowo. Co na to Kościół katolicki?Czytaj też:
Kazanie na Górze. Uniwersalne czy rewolucyjne? Co Jezus przekazał uczniom?