Na przestrzeni wieków chrześcijaństwo doświadczyło wielu podziałów. Trzy główne odłamy to: katolicyzm, prawosławie i protestantyzm. Co je łączy, a czym się różnią?
Chrześcijaństwo jest monoteistyczną religią objawioną, która narodziła się w I wieku n.e. w Palestynie, w łonie ówczesnego judaizmu. W jej centrum stoi Jezus Chrystus, prawdziwy Syn Boży, w którym Bóg objawił siebie i swoją miłość do ludzi. Bóg, zachowując boską naturę stał się człowiekiem. Poprzez nauczanie, Dobrą Nowinę, mękę śmierć i zmartwychwstanie Chrystus dał początek chrześcijaństwu. Jego ofiara jest dla chrześcijan podstawową drogą zbawienia. Prawda ta od początku była podstawą wiary chrześcijańskiej i motywem działania pierwszych chrześcijan, w myśl słów Chrystusa, który powiedział: „Ja jestem drogą i prawdą, i życiem” (J 14, 6). Przez stulecia chrześcijaństwo wniosło wkład w każdą niemal dziedzinę ludzkiej egzystencji.
Chrześcijaństwo. Przynależność
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa to przekaz wiary świadczył o przynależności do wspólnoty. Kościół był „jeden, święty, powszechny i apostolski”. Chrześcijanie przekazywali innym, dokładnie to, co przejęli od tych, którzy im głosili wiarę. Nauczanie to musiało być zgodne z tradycją apostolską. Podstawowe prawdy wiary (dotyczące tajemnicy Chrystusa i Trójcy Świętej) zostały zdefiniowane na pierwszych czterech soborach powszechnych: nicejskim I (325), konstantynopolitańskim I (381), efeskim (431) i chalcedońskim(451). Chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się na całe Imperium Rzymskie, Zakaukazie i część Azji. Kościół chrześcijański działał pod zwierzchnictwem równorzędnych pięciu patriarchatów - w Rzymie, Aleksandrii, Jerozolimie, Antiochii i Konstantynopolu. Po upadku cesarstwa zachodniego rywalizacja dawnej (Rzym) i nowej (Konstantynopol) stolicy, a także ich biskupów pogłębiała rozdźwięk między łacińskim zachodem, a greckim wschodem, doprowadzając w 1054 roku do podziału Kościoła na Wschód i Zachód, czyli katolicyzm i prawosławie. W XVI wieku, w wyniku reformacji z Kościoła katolickiego wyodrębniły się Kościoły protestanckie. Dziś chrześcijaństwo jest najliczniej reprezentowaną religią na świecie i liczy 41 tys. odłamów i wspólnot kościelnych, z własnymi doktrynami i zbiorami zasad. Jednak zarówno katolicy, prawosławni i protestanci są zgodni w podstawowych kwestiach wiary.
Chrześcijanie. Co ich łączy?
- wiara w istnienie jednego Boga (monoteizm) w Trzech Osobach, czyli w Trójcy Świętej (Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty);
- wiara w Syna Bożego Jezusa Chrystusa jako odkupiciela ludzkości, obiecanego Mesjasza i Zbawiciela, który zapowiada zbawienie i życie wieczne;
- uznanie Pisma Świętego (Starego i Nowego Testamentu) za źródło Objawienia;
- nicejsko-konstantynopolitański symbol wiary, czyli credo;
- podstawowy nakaz etyczny zawarty w Dekalogu;
- uznanie dwóch sakramentów: chrztu i Eucharystii (Wieczerzy Pańskiej).
- Wielkanoc jako najważniejsze święto chrześcijańskie.
Katolicyzm
Wywodzi się z pierwotnego chrześcijaństwa, opiera się na Piśmie Świętym i Tradycji apostolskiej. Zrzesza obecnie największą liczbę wiernych – 50% wszystkich chrześcijan, czyli 1 miliard 344 miliony osób to katolicy. Jakie prawdy wiary wyznają? Streszcza to Apostolski symbol wiary:
Wierzę w Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi.
I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego,
który się począł z Ducha Świętego,
narodził się z Maryi Panny,
umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion. Zstąpił do piekieł.
Trzeciego dnia zmartwychwstał, wstąpił na niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca wszechmogącego;
stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych.
Wierzę w Ducha Świętego,
święty Kościół powszechny,
świętych obcowanie,
grzechów odpuszczenie,
ciała zmartwychwstanie, żywot wieczny.
Amen.
Według nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary katolicy wierzą w Kościół, który jest:
- Jeden – założony przez Boga. Symbolem jedności jest papież.
- Święty – jako wspólnota jest doskonałym Mistycznym Ciałem Chrystusa (choć składa się z członków skażonych grzechem), w którym działa Duch Święty.
- Powszechny – jest powołany do działania wśród wszystkich narodów.
- Apostolski – w pełni i nieprzerwanie przechowuje naukę Jezusa przekazaną apostołom.
Do chrześcijańskiego życia oraz do zbawienia katolik potrzebuje sakramentów. Jest ich siedem: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, kapłaństwo i małżeństwo. Obejmują wszystkie etapy i wszystkie ważne momenty życia chrześcijanina: od narodzin, poprzez rozwój chrześcijańskiego życia wiary, po uzdrowienie i dar posłania. Każdy ważny moment przejścia zostaje uświęcony. Centrum chrześcijańskiego życia stanowi Eucharystia, w której dokonuje się misterium zbawienia. W Kościele katolickim (i podobnie w prawosławnym) wierzymy, że w Eucharystii chleb i wino stają się rzeczywiście i trwale Ciałem i Krwią Chrystusa, i że jest to ta sama ofiara, którą Jezus poniósł na krzyżu. Katolik przyjmuje komunię zasadniczo pod jedną postacią – opłatka z niekwaszonej mąki pszennej. Msza św. może być sprawowana w sposób ważny jedynie tam, gdzie została zachowana sukcesja apostolska – to znaczy we wspólnotach kierowanych przez następców apostołów i wyświęconych przez nich kapłanów. Księży obowiązuje celibat. W Kościele katolickim praktykowana jest spowiedź uszna. Ponieważ małżeństwo jest sakramentem, dla katolika jest nierozerwalne. Najważniejsze święta katolickie to: Triduum Paschalne, Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, Boże Narodzenie, Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego, Uroczystość Trójcy Świętej, Boże Ciało, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie, Uroczystość Wszystkich Świętych.
Katolicyzm to, obok najliczniejszego Kościoła katolickiego w obrządku łacińskim, również grekokatolicy oraz wierni w innych obrządkach wschodnich oraz wyznania starokatolickie.
Prawosławie
Prawosławie należy do Kościołów wschodnich, podobnie jak staroobrzędowcy oraz Kościoły orientalne i asyryjskie i liczy 260 milionów wyznawców. To trzecie co do liczebności wyznanie chrześcijańskie na świecie. Prawosławie oparte jest na Piśmie Świętym i Tradycji Kościoła Wschodniego. Dogmatyczną przyczyną schizmy wschodniej był spór wokół sformułowania dotyczącego Ducha Świętego „który od Ojca i Syna pochodzi” w nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary. Sprzeciwiali mu się ojcowie Kościoła wschodniego, którzy uznawali, że Duch Święty pochodzi tylko od Ojca, nie Syna.
Życie prawosławnego chrześcijanina kształtują i ubogacają sakramenty. Podobnie jak w Kościele katolickim wyróżnia się tu: chrzest, bierzmowanie, Eucharystię, pokutę, kapłaństwo, małżeństwo i namaszczenie chorych. Wyznawcy prawosławia (podobnie jak katolicy) wierzą, że w Eucharystii chleb i wino to rzeczywiście ciało i krew Chrystusa. W obrządku prawosławnym wierni przyjmują komunię w dwóch postaciach: prosfory wykonanej z chleba kwaszonego i czerwonego wina. Przed każdym przyjęciem komunii wierny musi przystąpić do spowiedzi.
Kościół Prawosławny jest Kościołem hierarchicznym (biskup, kapłan, diakon). Bardzo ważna jest tu sukcesja apostolska. Na czele każdego samodzielnego kościoła stoi patriarcha albo metropolita, którzy spotykają się na soborach. W kościele prawosławnym celibat dotyczy tylko biskupów. Prawosławni nie uznają papieża, odrzucają doktrynę o czyśćcu i nauki o odpustach.
Bardzo ważne miejsce zajmuje kult maryjny, a Maria Panna jest Theotokos-Bogurodzicą Matką Boga. Prawosławni nie uznają jednak dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Marii Panny i Wniebowzięciu NMP. Jednak zarówno osoby wyznania prawosławnego, jak i katolicy obchodzą święto maryjne 15 sierpnia. U katolików jest to święto Wniebowzięcia NMP, a u prawosławnych – święto Zaśnięcia Bogurodzicy.
W kalendarzu liturgicznym prawosławia jest 12 wielkich świąt, zwanych też głównymi. Celebracje odbywają się w bogato zdobionych cerkwiach. W czasie nabożeństw pop odwrócony jest plecami do wiernych. Wszystkie msze odbywają się w pozycji stojącej. Krzyż prawosławny jest ośmioramienny.
Protestantyzm
Na świecie żyje obecnie ok. 800 milionów protestantów w różnych wspólnotach wywodzących się XVI wiecznej reformacji zapoczątkowanej wystąpieniem Marcina Lutra. Nie ma jednego protestanckiego Kościoła, ale jest wiele wspólnot, które wpisując się tradycję protestancką, stanowią autonomiczne organizacje. Wśród Kościołów protestanckich wyróżnić można kilka wiodących wyznań, z czego główne to: luteranizm, kalwinizm, prezbiterianizm i kongregacjonalizm, anglikanizm, baptyzm, metodyzm i ruch zielonoświątkowy. Wszystkie w jakimś stopniu głoszą zasady reformacji:
- solus Christus – Chrystus jest jedynym Pośrednikiem i drogą do Boga i zbawienia;
- sola Scriptura – tylko Pismo Święte, które jest ostateczną wykładnią w sprawach wiary;
- sola gratia – człowiek może dostąpić zbawienia wyłącznie z łaski, a nie z uczynków;
- sola fide – zbawienie dokonuje się tylko przez wiarę;
- soli Deo gloria - jedynie Bóg jest godzien oddawania czci przez stworzenie.
Z powyższych zasad wynikają doktrynalne założenia Kościołów protestanckich. Protestanci uznają tylko dwa sakramenty: chrzest i Wieczerzę Pańską czyli Komunię. Komunia udzielana jest wiernym pod dwiema postaciami, chleba i wina, jednak – inaczej niż u katolików - Ciało i Krew Jezusa Chrystusa jest realnie obecne w chlebie i winie tylko podczas celebracji. W kościołach protestanckich nie przechowuje się Eucharystii, nie ma tabernakulum. Nie ma sakramentu święceń, a kapłaństwo jest powszechne, każdy może być pastorem i pastorką. Nie ma sukcesji apostolskiej, hierarchii kościelnej, ani celibatu. Kościół pełni jedynie funkcję wspierającą człowieka. Spowiedź jest powszechna i zbiorowa. Protestanci odrzucaj władzę papieską, dogmaty maryjne, naukę o czyśćcu i odpustach, kult obrazów i miejsc świętych. Nie mają też zakonów. Modlitwa odbywa się wyłącznie w językach narodowych. Małżeństwo nie jest sakramentem, rozwody nie są więc zabronione. Najważniejsze zadanie protestanta to słuchanie i głoszenie słowa Bożego.
Anglikanizm
Powszechnie uznawany jest za wyznanie protestanckie, choć w początkach swego istnienia był kościołem narodowym i stał w opozycji do pozostałych nurtów chrześcijaństwa. Obecnie anglikanizm opisuje się jako czwarty nurt chrześcijaństwa, „drogę środka” (via media) między katolicyzmem a protestantyzmem.
Prześladowania chrześcijan. Wczoraj i dziś
Prześladowanie, zwalczanie, eksterminacja - towarzyszyły chrześcijanom od początków Kościoła.
Pierwsi chrześcijanie byli prześladowani zarówno przez żydów, z których religii chrześcijaństwo się wywodzi, jak też przez Imperium rzymskie, na którego terenie rozwijała się nowa religia. Taki stan utrzymywał się do IV wieku, kiedy to cesarz Konstantyn Wielki zalegalizował chrześcijaństwo. Czy to zakończyło erę prześladowań chrześcijan? Niestety, nie zupełnie. Na przestrzeni wieków, w różnych zakątkach świata wciąż za wiarę ginęli misjonarze czy zwykli wyznawcy. I nie były to pojedyncze przypadki. Chiny, Japonia, Francja w czasie rewolucji francuskiej, III Rzesza i II wojna światowa, Związek Radziecki, lata PRL w Polsce – wszędzie wyznawcy Chrystusa na różne sposoby byli dyskryminowani. Nie inaczej jest dzisiaj. Szacuje się, że obecnie 100 milionów chrześcijan doświadcza prześladowań, głównie w państwach islamskich, Korei Północnej oraz w Indiach. Co roku na świecie z powodu swojego wyznania ginie 170 tysięcy chrześcijan, co stanowi aż ¾ prześladowań religijnych i czyni chrześcijaństwo najbardziej dręczoną religią na świecie. Najtrudniejsze warunki panują w takich krajach jak: Korea Północna, Afganistan, Somalia, Libia, Pakistan, Erytrea, Jemen, Iran, Nigeria, Indie, Chińska Republika Ludowa - Niestety lista państw, które systemowo prześladują wyznawców Chrystusa jest znacznie dłuższa i liczy ponad 70 krajów. Swego rodzaju dyskryminacji doświadczają nawet chrześcijanie w Europie, od wieków uważanej za bastion chrześcijaństwa.