W ciągu ostatnich lat w literaturze dotyczącej Chin wyraźnie zaznacza się kilka nurtów tematycznych. Pierwszym z nich jest skupienie na władzy Xi Jinpinga i kierunku, w jakim popchnął on Chiny. Wiele kluczowych publikacji – od najnowszej biografii Xi Jinpinga autorstwa Stefana Austa i Adriana Geigesa „Xi Jinping: The Most Powerful Man in the World” po analizy polityczne Kevina Rudda i Susan Shirk – bada, jak centralizacja władzy oraz ideologia Xi przeobraziły politykę wewnętrzną i zagraniczną Chin. Wyłania się obraz kraju, który pod rządami Xi powrócił do bardziej autorytarnych praktyk, porównywanych niekiedy do maoizmu i asertywniejszej postawy na scenie globalnej. Trend ten łączy się z refleksją nad końcem „pokojowego wzrostu” – autorzy tacy jak Shirk czy Rudd opisują zerwanie z doktryną wyczekującą autorstwa Deng Xiopinga, na rzecz ambitnej, czasem konfrontacyjnej polityki, co rodzi napięcia pomiędzy Chinami a USA.
Gospodarka i społeczeństwo
Drugim wyraźnym nurtem jest rewizja zachodnich ocen chińskiego modelu gospodarczego i społecznego. Książki ekonomistów Keyu Jin i Yashenga Huanga oferuje kontrastujące spojrzenia: Jin akcentuje dynamiczne elementy chińskiego systemu i „chińską wyjątkowość” objawiającą się łączeniem wolnego rynku z silną rolą państwa – wskazując, że Zachód często nie dostrzega pragmatyzmu Pekinu i potencjału jego rynku. Z kolei Huang patrzy historycznie i ostrzega, że obecna stagnacja w Chinach: zadłużenie, bezrobocie, spowolnienie innowacji, wynika z powtarzającego się cyklu zbytniej centralizacji i tłumienia różnorodności. Razem te prace sygnalizują debatę o przyszłość chińskiej gospodarki: czy Chiny potrafią zreformować swój model, czy też obecne tendencje zaprowadzą je na drogę spowolnienia.
Trzeci trend to refleksja nad społeczeństwem chińskim, pamięcią i kontrolą. Publikacje takie jak “Red Memory” Branigan czy “Sparks” Johnsona podkreślają, że przeszłość w Chinach jest wciąż żywa i polityczna. Rozliczenia, bądź ich brak z traumami rewolucji kulturalnej, czy też walka niezależnych intelektualistów o zachowanie prawdy historycznej, ukazują społeczeństwo w napięciu między oficjalną narracją a prywatnymi wspomnieniami. Do tego dochodzą prace opisujące współczesne formy kontroli społecznej – “Surveillance State” unaocznia, jak technologia stała się narzędziem autorytetu, a Murong Xuecun przypomina o ludzkim wymiarze tych procesów: cenzura podczas pandemii. Te książki wspólnie wskazują na trend wzmacniania aparatu kontroli fizycznej i mentalnej w Chinach oraz na istnienie oddolnej kontrreakcji – choćby w formie pamięci czy dokumentowania prawdy przez jednostki.
Polityka i wewnętrzne mechanizmy władzy
Dla pełnego zrozumienia współczesnych Chin warto sięgnąć po reprezentatywne tytuły z każdej z powyższych kategorii. Osobom zainteresowanym polityką i geostrategią polecić można przede wszystkim “The World According to China” Elizabeth Economy (dla wglądu w globalne ambicje Pekinu) oraz “The Avoidable War” Kevina Rudda (dla perspektywy, jak uniknąć starcia USA–Chiny). Jeśli ktoś chce zgłębić wewnętrzne mechanizmy władzy, nieodzowne będzie “China After Mao” Franka Diköttera (tego samego który pisał o jedwabnym szklaku) – rzetelna historia od Denga do Xi – oraz “Overreach” Susan Shirk, która klarownie tłumaczy, jak doszło do obecnej polityki nadmiernych ambicji. Biografia Xi autorstwa Austa i Geigesa uzupełni ten obraz o wymiar osobisty najważniejszego chińskiego lidera.
W dziedzinie gospodarki chińskiej dwa odmienne głosy – Yasheng Huang i Keyu Jin – dadzą czytelnikowi zbalansowany obraz. Huang w najnowszej książce „Zmierz Wschodu” (którą już recenzowałam dla DoReczy w osobnym artykule) pozwoli zrozumieć długofalowe uwarunkowania chińskiego rozwoju i obecne zagrożenia, zaś Jin w “The New China Playbook” przedstawi argumenty, dlaczego chiński model może być bardziej efektywny i kreatywny, niż sądzi wielu krytyków. Taka konfrontacja też pomoże czytelnikom wyrobić własną opinię o przyszłości ekonomicznej Chin.
Wstrząsająca lektura z czasów pandemii
Na koniec, aby poczuć puls chińskiego społeczeństwa, warto sięgnąć po książki reportażowe i historyczne pisane z indywidualnej perspektywy. “Red Memory” Tanii Branigan w poruszający sposób pokazuje, jak przeszłość, a przede wszystkim rewolucja kulturalna, wciąż odbija się echem w prywatnych życiach i polityce. “Sparks” Iana Johnsona z kolei inspiruje przykładami odwagi intelektualnej Chińczyków, którzy walczą o prawdę w warunkach cenzury. Dopełnieniem obrazu współczesnych problemów społecznych będzie “Surveillance State”, odsłaniający technokratyczne oblicze władzy, oraz “Deadly Quiet City” Muronga Xuecuna – lektura wstrząsająca, ukazująca ludzkie historie z czasu pandemii, które kontrastują z oficjalną propagandą.
Podsumowując, najnowsze publikacje o Chinach malują obraz kraju pełnego sprzeczności: dynamicznego, lecz skrępowanego przez autorytaryzm; potężnego, lecz zmagającego się z wewnętrznymi demonami; dążącego do nowego ładu globalnego, a zarazem borykającego się z pamięcią i nieufnością własnego społeczeństwa. Lektura powyższych książek pozwoli uchwycić te złożoności. Zachodnim czytelnikom szczególnie polecamy spojrzenie spoza utartych schematów – czy to poprzez chińskie głosy: jak Keyu Jin czy Murong, czy głębokie analizy historyczne – by lepiej zrozumieć logikę działań Pekinu i doświadczenia chińskiego narodu. Taka wieloaspektowa wiedza stanowi najlepszą podstawę do oceny, jakie wyzwania i możliwości niesie dalszy rozwój Chińskiej Republiki Ludowej.
Czytaj też:
USA i Filipiny znowu "ramię w ramię"
Polecamy Państwu „DO RZECZY+”
Na naszych stałych Czytelników czekają: wydania tygodnika, miesięcznika, dodatkowe artykuły i nasze programy.
Zapraszamy do wypróbowania w promocji.
Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy tygodnika Do Rzeczy.
Regulamin i warunki licencjonowania materiałów prasowych.